edebiyatokyanus
İÇERİK  
  ANA SAYFA
  YAZILAR
  ARAŞTIRMA-İNCELEME
  => Bedevilik-Barbarlık ve İnsanlk Tarihi-Sina Akşin
  => Tarih Felsefesi-Dr. Ali Şeriati
  => Görüşlerim-Sultan Galiyev
  => Kemal Tahir'in felsefi düşüncesi ve Devlet Ana
  => Sanat Anlayışım-Orhan Kemal
  => Çağın Dini: Humanizm-Cemil Meriç
  => Demokrasi Demopedidir-Cemil Meriç
  => Demokrasi Paradigması ve Sonrasız Modernlik-Yiğit Tuncay
  => Karl Popper'in Bilim Felsefesi-Hasan Engin Şener
  => Cemil Meriç'in Dil ve Edebiyat Üzerine Düşünceleri- Arş. Gör. Oğuzhan KARABURGU
  => Tiyatro San'atının Kaynağı 1-Refik Ahmet Sevngil
  => Tiyatro San'atının Kaynağı 2- Refik Ahmet Sevngil
  => Tiyatro San'atının Kaynağı 3- Refik Ahmet Sevengil
  => Gizli Halk Musikisinin Hakiki Karakteri Dindışıdır-Vahid Lütfi Salcı
  => YUNUS EMRE’NİN ŞİİRLERİNDE- R. FİLİZOK
  => AŞK[1] (Amour)-Elisabeth Sayın
  => Dil Bilimi Terimleri-Yard. Doç. Dr. Safiye AKDENİZ
  => BİR METİN yahut EDEBÎ ESER LİSE VE ÜNİVERSİTE DÜZEYİNDE NASIL İNCELENMELİ? -Anne-Marie ALBİSSON
  => DİL İLE BİLDİRİŞİMİN (communication) TEMEL ELEMENTLERİ-Prof. Dr Rıza FİLİZOK
  => BYRON, LAMARTİNE-Jale Parla
  => TAHİR ALANGU’NUN FOLKLOR ANLAYIŞI
  => HİKAYECİLİK DERSLERİ
  => TÜRKİYE’DE DENEME VE ELEŞTİRİNİN GELİŞİMİNDE ORHAN BURİAN’IN YERİ (tez)
  => EDEBİYAT ÖĞRETİMİ ÜZERİNE TASVİRÎ BİR DENEME
  => YAZI DEVRİMİNİN ÖYKÜSÜ
  => CUMHURIYET DÖNEM! TÜRK ŞİİRİ VE BEHCET NECATIGiL
  => ROMANLARDA 27 MAYIS İHTİLÂLİ
  => HİLMİ YAVUZ ŞİİRİNE METİN-MERKEZLİ BİR BAKIŞ
  => YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU’NUN ROMANLARINDA CİNSELLİK
  => KİRALIK KONAK’TA MADAME BOVARY
  => ADNAN BENK VE TÜRKiYE’DE MODERN EDEBİYAT ELEŞTİRİSİ NURİ AKSU-tez
  => GELENEKSEL ROMANA KARŞI ROMAN: ANTİ ROMAN
  => ROMANININ TARİHSEL BOYUTU ÜZERİNE BİR İNCELEME Sedat ...
  => XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATINDA VOLTAİRE VE ROUSSEAU ÇEVİRİLERİ
  => AHMET VEFİK PAŞA’NIN ÇEVİRİLERİNDE OSMANLILAŞAN MOLİÈRE
  => Osmanlı Dönemİ Türk Romanının Başlangıcında Beş Eser
  => Kıbrıs Türk Edebiyatı
  => Halide Edib-Adıvar Döneminde ve Romanında Feminizm
  => ERKEN DÖNEM TÜRK EDEBİYATINDA KÖYLÜLER
  => TÜRK GÖÇER ŞAİRLERİNE AİT ESERLER
  => KARŞILAŞTIRMALI EDEBİYAT BİLİMİ ve BİR UYGULAMA
  => SAFAHAT’TA EDEBİYATA AİT UNSURLAR ÜZERİNE BİR İNCELEME Abdullah ...
  => EDEBİYAT ÖĞRETİMİ ÜZERİNE TASVİRÎ BİR DENEME Ersin ÖZARSLAN*
  => SÖZ VE ÖZ
  => BATI TRAKYA TÜRK EDEBİYATI
  => YAVUZ BÜLENT BAKİLER’İN, “ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE” ŞİİRİNE EDEBÎ
  => TANPINAR’IN ŞİİR ANLAYIŞI VE ŞİİRİNİN KAYNAKLARI
  => Bir Cumhuriyet Kadını Şükûfe Nihal
  => KUVAYI MİLLİYE HAREKETİNE YÖNELTİLEN İTHAMLAR
  => MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE FRANSIZ GAZETECİNİN MUSTAFA KEMAL İLE TEMAS VE GÖRÜŞMELERİ
  => YURTTAŞ GAZETECİLİĞİ
  => RUSLARIN TÜRK TOPRAKLARI ÜZERİNDE YAYILMASI
  => BİR ÇAĞDAŞLAŞMA MODELİ OLARAK ATATÜRKÇÜLÜK
  => Mâni ve Bilmecelerimizde Geçen Meyve Adlarının Türkçe’deki Kullanımları Üzerine Bazı Tespitler
  => Şerif Benekçi’nin Romanlarında İnsan ve Toplum
  => A. Nihat Asya’nın Şiirlerinde Ölüm Kavramının Kullanımları Üzerine
  => Zafer HanIm’In AŞk-I Vatan RomanIBaĞlamInda KadIn
  => DİLBİLİM TARİHİNE BİR BAKIŞ
  => DİLBİLİM ARAŞTIRMALARI
  => DİLBİLİM (Linguistics)
  => Edebiyat Teorileri
  => EDEBİYAT TEORİSİ TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ
  => HALK EVLERİNİN KURULUŞU VE ÇALIŞMALARI
  => Ülkemizin Kaçırdığı En Büyük Eğitim Projesi: Köy Enstitüleri
  => BİLİM FELSEFESİ Prof.Dr. Mustafa Ergün
  => EDEBÎ METİNLER IŞIĞINDA DOĞU KÜLTÜRLERİNİN BATIYA ETKİLERİ VE BATIDA TÜRK İMGESİ ∗
  => ZİYA PAŞA’NIN “ŞİİR ve İNŞÂ” MAKALESİ Ali DONBAY
  => TATAR EDEBİYATININ GELİŞİMİ
  => OSMANLI ŞİİRİNE SANAT ONTOLOJİSİYLE YAKLAŞMAK ÜZERİNE
  => SÜLEYMAN NAZİF’E GÖRE İRAN EDEBİYATININ EDEBİYATIMIZA TESİRİ
  => EDEBİYAT ÖĞRETİMİ ÜZERİNE TASVİRÎ BİR DENEME -
  => ÖZNE KARAKTER NESNE KARAKTER Agusto Boal
  => İSLAMDA TRAGEDYA KAHRAMANI TRAGEDYA ÖRNEKLERİ Metin And
  => İSLAMDA TRAGEDYA KAHRAMANI TRAGEDYA ÖRNEKLERİ Metin And 2
  => DOĞU VE BATI KÜLTÜRLERİNDE DÜŞSEL YARATIKLAR Enis Batur
  => TANPINAR ÜZERİNE NOTLAR Selahattin Hilav
  => DÖRT BİN YIL ÖNCE TÜRKLERDE TİYATRO Refik Ahmet Sevengil
  => SELÇUKLU TÜRKLERİNDE DRAMATİK EĞLENCELER Refik Ahmet Sevengil
  => ANADOLU'DA DİNİ TEMAŞA Refik Ahmet Sevengil
  => OSMANLILARDA DRAMATİK EĞLENCELER Refik Ahmet Sevengil
  => ORHAN KEMAL'İN YAPITLARI Türk Gerçekçiliğinin Gelişmesinde Yeni Bir Aşama
  => ORHAN KEMAL'İN YAPITLARI Türk Gerçekçiliğinin Gelişmesinde Yeni Bir Aşama 2
  => ELEŞTİRİ VE HİCİV Johann Gottfried Herder
  => ROMAN Octavio Paz
  => YENİ TÜRK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI
  => ESKİ TÜRK DİLİ ARAŞTIRMALARI
  => ESKİ TÜRK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI
  => YENİ TÜRK DİLİ ARAŞTIRMALARI
  => HALK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI
  => DİL SORUNLARI
  => ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİ ARAŞTIRMALARI
  => MAKALELER
  => edebiyat tezler
  => İNCELEME ARAŞTIRMA
  => İNCELEME
  => Medeniyetin Demir Pençesi Eksen Çağı
  => DEDE KORKUT DOSYASI
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 1
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 2
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 3
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 4
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 5
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 6
  => Halk Şiiri, Gerçeküstücülük, Destan.
  => En Uzun Gece: Sahte Bir Roman - İzzet Harun Akçay
  => ARAŞTIRMACILAR İÇİN KAYNAKLAR
  => DOĞU EDEBİYATI
  => DOĞU EDEBİYATI - KİTAPLIK
  => TÜRK LEHÇELERİ ÇEVİRİ SÖZLÜĞÜ
  => İLETİŞİM ÇAĞINDA AŞIKLIK GELENEĞİNİN GELECEĞİ
  => ÂŞIK EDEBİYATI BÜTÜNÜ İÇİNDE SİVAS'TA VE ADANA'DA ÂŞIKLIK GELENEĞİNİN ORTAK VE FARKLI YANLARI
  => Türkiyat Araştırmaları 1
  => Türkiyat Araştırmaları 2
  => Türkiyat Araştırmaları
  => Türkiyat Araştırmaları 4
  => Türkiyat Araştırmaları 5
  => Bir Toplum Mimarı Olarak Yahya Kemal
  => Tanzimat Romanlarında Melodramın İdeolojik İşlevleri
  => Söz Sanatları Bakımından ‘Parçalı Ham’ Şiirler
  => İNCELEMELER.
  => İNCELEME..
  => İNCELEME...
  => İNCELEME....
  => İNCELEME.....
  => İNCELEME ŞİİR
  => İNCELEMELER.....
  => İNCELEMELER.,
  => İNCELEMELER,.
  => Edebiyat Sosyolojisi
  => Sosyalist Realizm Kavramının Ortaya Çıkış Süreci
  => toplumcu gerçekçilik
  => PEYAMİ SAFA.
  => Yeni Türk Edebiyatı
  => YENİ TÜRK A. İLHAN İÇERİKLİ
  => hilmi yavuz.
  => Behçet Necatigil
  => araştırmalar.1
  => ARAŞTIRMALAR 2
  => araştırma,
  => Türk Dili ve Edebiyatı,
  => 1919-1928 ARASI TÜRK ROMANINDA YAPI VE TEMA
  => Bilgisayar Öyküleri
  => Yayın
  => ROMAN,
  => ROMAN,,
  => ROMAN.
  => ROMAN..
  => şiir,
  => şiir,,
  => hikaye*
  => arş
  => arş1
  => arş2
  => arş4
  => arş6
  => arş7
  => arş8
  => arş9
  => edebiyat tarihinde realizm romantizm kavramı
  => YENİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARI
  => YENİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARI 1
  => KLASİK TÜRK EDEBİYATI
  => TÜRK DEBİYATI İNCELEME
  => DEDE KORKUT DOSYASI.
  => açık arşiv
  => edebiyat arşiv
  => Kuruluş Devrini Konu Alan Romanlar Üzerine
  SÖYLEŞİ
  DENEME
  ATTİLA İLHAN
  ATTİLA İLHAN-KÖŞE YAZILARI
  E-KİTAP
  ANSİKLOPEDİK
  SATRANÇ VİDEO DERSLERİ DÖKÜMANLAR
  SATRANÇ OYNA
  ŞİİR
  DİL ANLATIM TÜRK EDEBİYATI - LİSE KAYNAK
  EDEBİYAT RADYO
  EDEBİYATIMIZDA ŞİİR ROMAN ÖYKÜ (dinle)
  100 TEMEL ESER (dinle)
  100 TÜRK EDEBİYATÇISI (dinle)
  SESLİ KİTAPLAR
  FOTOĞRAF ÇILIK
  E-DEVLET
  EĞİTİM YÖNETİMİ DENETİMİ
  RADYO TİYATROSU
  ÖĞRETMEN KAYNAK
  EDEBİYAT TV
  SÖYLEŞİLER - BELGESELLER TV
  RADYO KLASİK
  TÜRKÜLER
  GAZETELER MANŞETLER
  ÖYKÜ ANTOLOJİSİ
  DERGİLER - KİTAPLAR - KÜTÜPHANELER
  E-DERGİ
  KİM KİMDİR BİYOGRAFİLER
  ZİYARETÇİ DEFTERİ
  İLETİŞİM
  EDEBİYAT OKYANUS
İSLAMDA TRAGEDYA KAHRAMANI TRAGEDYA ÖRNEKLERİ Metin And 2

Kerbela’dan önce ilk şehit olanlardan biri Hüseyin’in yiğeni ve Kufe’ye kendisine biat edilmesi için elçi olarak gönderilen Müslim olmuştur. Şimdi onun Taziyesini görelim. Bu da çeşitli metinler arasından Hur bölgesinden derlenmiştir, genellikle Muharrem ayının 8. günü oynanmaktadır.(23) “Taziye-i Hazret-i Müslim”: Başlangıçta Kufe’de Hani ve Muhtar aralarında konuşurlarken Kufe halkından biri Müslim’in, Hazret-i Hüseyin’in elçisi olarak geldiğini, bir ferman getirdiğini haber verir. Muhtar Müslim’in elini öper Müslim ehl-i Kufe’nin toplanmasını biat etmelerini ister. Hepsi biat edeceklerdir. Bu arada İbn Ziyad ve adamları gelir. İbn Ziyad’ın yüzü maskelidir, şeytan, iblis olduğunu söyler. Şimr’de Müslim’i öldürmeye kararlıdır. İbn Ziyad’ın adamı Muhammed b. Eş’es halktan kendisine Müslim’i bulmalarını ister. Bu arada Cebrail gelir, Müslim’e tehlikeyi anlatır, Hani’ye gitmesini, onun çok iyi bir Şii olduğunu söyler. Müslim Muhtar’la vedalaşıp Hani’ye gider. Hani, Müslim’in gelişine sevinir. Mü’kül adında biri önce kendini iyi bir Şii gibi tanıttıktan sonra Müslim’in saklandığı yeri öğrenir, ve İbn Ziyad’a gidip Müslim’in Hani’nin evinde kaldığını bildirir. İbn Ziyad Hani’ye Muhammed Eş’es’i gönderir, onu yanına istetir. Hani söylemez, İbn Ziyad’a karşı gelir. Hani tutuklanır. Zamandaş bir dekorda bir yandan Kufe halkı ne yapacaklarını bilemiyorlar, Müslim Hani’yi merak ediyor; Hani’de zindan da Müslim’i düşünüyor İbn Ziyad, Hani’yi öldürtür. Kufe halkı Müslim’e hani’nin dövüle dövüle öldürüldüğünü söylerler. Gizli bir ses Kerbela olaylarını anımsatır. Müslim kefen giyip hançerini alır, İbn Ziyad’la savaşacaktır. Kufe halkı da Müslim’den yanadır. İbn Ziyad sokaktaki gürültüleri duyunca bir çözüm bulması için Muhammed Eş’es’i görevlendirir. Şimr, Müslim’e yalnız olduğunu, İbn Ziyad’a boyun eğmesini ister. O da onun anası babası belli olmayan biri olduğunu yüzüne söyler. Müslim çevresine bakınca halkın çoğunu kaçtığını görür. Müslim namaz kılarken onun arkasındaki namaza duranları Şimr ile M. Eş’es kandırıp kaçırtırlar. Namaz bitince Müslim’in arkasında kimse kalmaz. Tuva adında bir kadın Müslim’e gelir, susuz olan Müslim’e su verir, onu evine çağırır. Onun gelişiyle evinin aydınlandığını söyler. Tuva’nın oğlu Bilal para karşılığında Müslim’in evlerinde kaldığını bildirir. İbn Ziyad’ın adamları eve yaklaşırlar. Müslim ile tek başına savaşırlar, ama M. Eş’es ile Şimr’in adamları kaçarlar. İbn Ziyad yeniden asker verir. Müslim tek başına onları da yener. Yeniden kuvvetler gelir. İki kişi kement atarak Müslim’i ele geçirirler, İbn Ziyad’ın karşısına çıkarlar. Müslim bir bardak su ister, su kana dönüşür, bir kadeh daha verirler, o da kan olur. müslim Yezid’e biat etmemekte direnince idamına karar verilir. Müslim vasiyetini söyler. Bir dileği Hüseyin’e haber gönderilmesi, Kufe’ye gelmemesidir. Bu arada Müslim’e Peygamber gözükür, Peygamber şehit olacakları sayar. Damdan Müslim’in kanlı başı ve yaralı bedeni aşağı atılır. Halk Yezid’e ve İbn Ziyad’a lanet eder.

Kerbela’dan sonraki olaylara gelince Haztret-i Hüseyin’in şehit olmasından sonra Hüseyin ailesinin tutsak olarak Kufe’ye, Kufe’den Şam’a gelişleri, Şam’dan Medine’ye gitmeleri, ve bu yerlerdeki çeşitli olayları ele alan Taziyeler bulunmaktadır. Bunlardan biri bir Hıristiyan manastırıyla ilgilidir. Burada iki çeşitlemesini veriyorum. Bunlardan biri Avrupalı Rahipler Manastırı başlığını taşımaktadır:(24) Yezid’in ordusu Hazret-i Hüseyin’in başını kestikten sonra tutsakları Şam’a götürmektedirler. İmam Zeynelabidin, Zeynep, Sekine, Fatma, Gülsüm hepsi çektikleri acıları dile getirirler. Ordu dinlenmek için konaklar. Sekine gene susuzdur. Zeynep İbn Saad ile Şimr’den su ister, onlar alay ederler, onları kavrulmaya bırakırlar. Bir haberci İmam Hüseyin’in öcünü almak için beyaz ve siyah atlıların gelişini İbn Saad’a bildirir, Şimr kaygulanmaz, yakında bir Hıristiyan manastırına sığınacaklardır. Manastırdaki keşişe bunun halife Yezid’in ordusu olduğunu, Şam’a gittiklerini, geceyi manastırda geçirmek istediklerini söylerler. Keşiş İmam Hüseyin’in kesik başını görür, Baş, Kuran’dan sure (XIV, 43) okur. Keşişle İmam Hüseyin’in başı konuşur. Bir rahibe mucizeyi görür. Hüseyin’in başı Kerbela olaylarını anlatır. Gizliden bir ses Adem’in gelişini haber verir. Sırasıyla Hazret-i İbrahim, Hazret-i İsa, Musa, Peygamber gelir, hepsi Hüseyin’in başını överler, Peygamber torununun başı ile konuşur. Hazret-i Ali de oğlunun başı ile konuşur. Hasan da kardeşiyle söyleşir. Daha sonra ünlü kadınlar gelir, Havva, İsmail’in annesi, Yusuf’un annesi, Meryem, Musa’nın annesi, Fatma’nın annesi Hatice, ve Hüseyin’in annesi Fatma gelir. En çok ona saygı gösterilir. Fatma oğlunun kesik başıyla konuşur, Peygamber bu acıların anlamını ve gerekçesini açıklar, Ağıtlar okunur. Papaz, Hüseyin’in başına, bunların anlamını sorar, o da anlatır. Papaz bular üzerine din değiştirip müslüman olur, kelime-i şehadet getirir. Bir başka Taziye ise “Süleyman’ın İbn Ziyad’ın Ordusuna gece saldırısı”dır:(25) Süleyman Ameş(26) ile veziri konuşmaktadırlar. Bu arada bir haberci Hüseyin’in Medine’den Kerbela’ya gittiğini, yardım beklediğini söyler. Bir kaç gün içinde Hüseyin’den haber bekleyeceklerdir. Süleyman uykusunda kalkınca iki Arap gelir, hem Arapça hem Farsça Hüseyin’e ağıtlar okuyorlar. Süleyman ne olduğunu sorar, onlar da Kerbela’da olanları anlatıyorlar, süleyman ve adamları atlara binip Peygamber ailesini kurtarmak için yola çıkarlar. Bu sırada bir manastırda bir rahip düşünde İsa’yı görüyor, İsa, bu gece gövdesinden kopmuş bir başın geleceğini, bu başın büyük babasının (Muhammed’in, dinine geçmesini ona söylüyor. Şimr kilisenin çanlarını işitiyor. Şimr korkmaktadır Pers kralı Süleyman kendisini izlemektedir. Kilise’ye sığınmaya karar verirler. Şimr, rahibe, Hüseyin’i neden öldürdüğünü anlatır. Hüseyin’in tutsak ailesi geliyor. Rahip bunları kınıyor. Zeynep kendisini tanıtıyor. İmam Zeynelabidin’den bir mucize görmek istiyorlar. O önce İsa’nın ailesi için söylediklerini anlatıyor, ve babasının bir mucize yapacağını bildiriyor. Rahip düşünde ruhlar görüyor, Fatma ve Hatice, Hüseyin’e ağlıyorlar. Rahip uyandıktan sonra İslam dinine geçiyor, Şimr ordusu ve tutsakları yola çıkıyorlar. Bir haberci İbn Sa’ad’a Süleymanın ordusunun geldiğini, tutsakları kurtaracağını söylüyor. Şimr’in aklına bir kurnazlık geliyor; onun verdiği habere göre şu sırada nerdeyse Şam’dan Yezid’in ordusu gelmek üzeredir.

Hüseyin’den sonraki İmamların ve ailelerinin üzerine olayları işleyen pek çok sayıda Taziye vardır. Bunlardan biri El-Memun’un zehirlediği sekizinci İmam Rıza’nın kız kardeşi Masume’nin Taziyesidir:(27) İmam Rıza’nın Meşhed’te bulunan kız kardeşi, Masume,başka bir kentte olan kardeşini merak etmektedir. İmam Rızanın oğlu Muhammed Takıy (dokuzuncu İmam) halasına düşünde kötü şeyler gördüğünü, bu ayrılığa dayanamadığını anlatır. Horasan’dan bir haberci gelir, İmam Rıza’dan haber getirir. Haberci, İmam Rıza’nın çok yalnız olduğunu, kız kardeşini yanına istediğini söyler. Masume hizmetçisiyle yola çıkar, Muhammed Takıy’ı almaz. Bu arada kum kentine siyahlar giyinmiş bir ikinci haber getirir, halka Horasan’dan geldiğini, İmam Rıza’nın zehirle öldürüldüğünü haber verir. Masume de Kum kentine gelir. Masume, Kum halkının üzüntüsünü merak eder. Kum halkı Masume’nin hizmetçisini acı haberi verirler. Hizmetçi acı haberi Masume’ye ulaştırır. İkisi de dövünüp ağıtlar okurlar. Ve Masume kardeşinin acısından ölür. Taziye’nin sonunda İmam Rıza’nın ruhu ile Masume’nin ruhu karşılaşırlar.

Kimi Taziyelerde Hazret-i Hüseyin’e yardım edenler, Şii’lerin öcünü alanlar, ya da Kerbela şehitlerinin mezarlarını ziyaret ederek hac görevlerini yerine getirenler, ya da törenlerle onları ananlar üzerinedir. Bunlardan iki örnek görelim. Bunlardan birincisi Dürret-üs Sedef’tir:(28) Durret-üs Sedef adında bir kız nedimesi Müşteri ile gece ava gitmek için babası Abdullah’tan izin istiyor. Abdullah düş görüyor. Şimr’in Hazret-i Hüseyin’i öldürdüğünü öğreniyor. İbn Sa’ad, Hazret-i Hüseyin’in ailesinin Halep’e götürülmesini buyuruyor. Hepsine, hasta olan İmam Zeynelabidin’e bile acımasız davranıyorlar. Abdullah’ın karısı bunlara tanık olup üzüntüyle evine dönüyor, kocasına anlatıyor, ikisi ağıtlar okuyor. Dürret-üs Sedef evine dönüyor, ana babasını üzüntülü buluyor. Abdullah kızına Hazret-i Hüseyin’in başına gelenleri anlatıyor. Dürret-üs Sedef de öç almaya karar veriyor. 72 nedimesini savaşa hazırlıyor. Bu arada bir çobanın koyunları on gündür yemeden içmeden kesilmiştir. Çoban Dürret-üs Sedef’e sürüsünün Muharrem’in 10. gününden beri yiyip içmediklerini anlatıyor. Dürret-üs Sedef, Çoban’a, Hüseyin’in başına gelenleri anlatıyor. Çoban da bunu kabile şeyhi Banu Şaybe’ye aktarıyor. Şeyh de iki mucizeye tanık olmuştur, bunların biri Muharrem’in 10. gününden beri giysisi üzerinde ve çadırında hep bir damla kan vardır, ötekinde ise, gene o günden beri çalıları koparmak istedikçe bunların kanadığını anlatıyor, Dürret-üs Sedef de Peygamberin Hüseyin’in ölümünden sonra göğün kan ağlayacağını söylediğini anımsıyor. Çoban ve Şeyh kabilesiyle, Dürret-üs Sedef’in kadın ordusuna katılır. Dürret-üs Sedef’in kızlarından biri Şimr ve ordusunun gelmekte olduğunu haber veriyor, Dürret-üs Sedef de ordusuna savaşa hazır olmalarını söylüyor, hepsi kılıçlarını çekiyor ve “Ya Ali!” “Ya Ali!” diye bağırırlarken Taziye sona eriyor. Burada Ali’ye bir de övgü yer almaktadır.

İkinci Taziye ise, Emir Teymur (Timurlenk) Tasziyesidir:(29) Timurlenk Hüseyin’in güzelliğine hayran kalıyor. Sonra vezirine Bağdat, Halep ve Şam’ı yıkmak istediğini söylüyor. Her şeyden önce Ali’nin gömütünü ziyaret özlemi duymaktadır yanındaki meddah Derviş’le Ali’ye övgüler okuyorlar. Timurlenk Hüseyin’in katillerinden öç almak istiyor. Veziri ile Kerbela’a gidip Hüseyin’e saygıda bulunuyorlar. Buradan Şam’a yola çıkıyorlar. Bir köle Şam valisine Timurlenk’in ordusunun geldiğini söylüyor. O da veziri ile konuşuyor. Timurlenk ile savaşta umutları olmadığı için barış yolunu seçiyorlar. Ve Timurlenk’e armağanlar götürüyor. Timurlenk ise ne onları vergiye bağlamak nede armağanlarını almak istemektedir. İyi niyetini göstermek için bir kızla evlenmek istediğini söyler. Vali kendi kızını önerir. Kız gelin olarak süslenip Timurlenk’e getirilir. Timurlenk valinin kızının duvağanı parçalar, böylece en büyük onur kırıcı davranıştan sonra valiye de hakaret ederek onu zindana attırır.
Şimdi de bu konuların dışında kalan bir Taziye örneği üzerinde duralım. Bu “Mansur’il Hallaç ve Şems-i Tebrizi ve Molla-yı Rum” Taziyesidir.(30) Burada Hüseyin’in şehit olmasına koşutluk bulunabilir, şehit olanın kanı, külü ya da tükürüğünden yeniden doğuş, Bektaşilerin nefes-oğlu dedikleri olguyu buluyoruz. Söylencenin değişik kültürlerde çeşitlemeleri vardır. Arapça’da Yezidi metinleri, Türkçe’de Nesimi, Bengal dilinde Satya Pir söylencesi, Cava’da Siti Jenar söylencesi gibi, 922 yılında ölen Hüseyin b. Mansur’il-Hallaç ile 13. yüzyılda yaşamış Şemsi -Tebrizi ile Mevlana Celalettin Rumi’nin bir araya gelişindeki çağ uyuşmazlığı Taziyelerde çok görülen bir yöntemdir. Zaten bizi burada tragedya kahramanı ve bunların kaynaklandığı sözlü gelenekler ilgilendirdiğinden tarih gerçeği konumuz dışında kalmaktadır. Hemen şunu da belirtmek gerekir Mansur’il-Hallaç üzerine bir Arap yazarı bir tiyatro oyunu yazmıştır.(31) bu Taziye mesnevi kalıpları içindedir. Taziye’nin başında Mansur’il-Hallac “ene’l-Hakk”der. “Yalnız Tanrı vardır, ben yok O vardır” dediğinde kentin Müteşerri, (şeriat bilgini) onun gibi bir sefilin Allah’la ne ilgisi olacağını sorar Mansur onun ancak sureleri bileceğini Hakk’ın kendisi olduğunu söyler. Müteşerri bunun küfür olduğunu bu işi Mevlana’ya anlatacağını söyler. Müteşerri, Mevlana’ya birinin “ene’l Hakk” dediğini söyler. Mevlana onu yargılar. Ona kim olduğunu, nereden geldiğini, adını, ne istediğini sorar. Mansur adının Hakk ve dininin Hakk olduğunu, çoğulun tekilde birleştiğini anlatır. Mevlana şeriata göre kim Allah olduğunu söylerse asılacağını söyler. Firavun da Tanrı olduğunu söylüyordu, karşısında Musa’yı bulmuştu. Mansur idam sehpasına götürülür, orada “ene’l Hakk” sözünü yineler. Mevlana asılan Mansur’un boynundan kanın yere “ene’l Hakk” yazdığını görür, bu kanı bir şişeye koyup evine götürür. Ailesine şişeyi göstererek bunun zehir olduğunu, kimsenin dokunmamasını söyler. Mevlana’nın karısı bayram olduğunu, eğlence için ailece kırlara gitmelerini önerir. Yalnız Mevlana’nın kör, sağır, cahil sakat kızı evde kalır. Kız yalnız kalınca durumundan umutsuz olduğundan şişedeki zehirle canına son vermek ister. Ancak şişedeki kanı içince gözleri görür, kulakları işitir ona mutluluk yolu açılır. Mevlana ve ailesi eve dönünce kızlarını tanımazlar. Sonra şişedeki kanı içerek böyle olduğunu öğrenince Mevlana pişmanlık duyar. Kız ayrıca bu kanı içmekle gebe kalmıştır.(32) Mevlanın karısı doğumda bir güneş doğdu, adı Şems der. Meryem nasıl Cebrail aracılığıyla İsa’yı doğurduysa buda babasız doğmuştur. Mevlana medresede ders vermektedir. Şems ona ne okuttuğunu sorar, dilbilgisi, mantık, bilim vb. Şems ona kitapları atmasını söyler, ona ögretecekleri tüm bilgileri altüst edecektir. Önce ona bir para verir, gizli şarap satan bir Yahudi’den iki şişe şarap almasını ister. Mevlana Yahudi’den iki şişe şarabı alır. Oysa kentte şarap içilmesini Mevlana yasaklamıştır. Müteşerri de şaşırır. Halk Mevlana’ya saldırır. Oysa şarap gül suyuna dönüşür. İkinci olayda ikisi derviş kılığına girerler, bir aşevine giderler. Aşevinin sahibinden yoksul olduklarını ileri sürerek yemek isterler, aşevi sahibi kabul etmez. Bunun üzerine Şems aşevinde bulunan av kuşlarını uçuracağını söyler. Aşevi sahibi kafası kopmuş yolunmuş kuşların uçmayacağını söyleyince de Şems kuşları uçurur. Aşevi sahibi mucizeye şaşırır. Şems Mevlana’ya elini omuzuna koymasını, ırmağı yürüyerek geçeceklerine, her adımda “beni koru Şems” demesini ister. Ama Şems durmadan Ali’nin adını anmaktadır. Mevlana da Ali’nin adını anar, fakat suya batmaya başlar. Şems ona daha başlangıçta olduğunu henüz Ali’yi tanıyamayacağını söyler.

NOTLAR
(1)Bu konuda şu yazılara bakılması: Metin And, “İslam Folklorunda Muharrem ve Taziye”, Türkiye Folkloru Araştırmaları Yıllığı III (1976), ss. 1-38; “Dramatik Köylü Oyunları Açısından Muharrem, Aşure ve Taziye”,Tiyatro Araştırmaları Dergisi, VI (1977) ss.49-83. Şiraz’da 1976 yılında toplanan I. Uluslar arası Taziye Sempozyumuna sunduğum “The Muharrem Observances in Anatolian Turkey” (söz konusu bildirinin tam metnini New York Universitesi yayına hazırlamıştır); “Çağcıl Tiyatro Açısından Geleneksel Bir Kaynak”, Türk Tiyatrosu Ekim-Aralık 1976, Sayı 422, ss. 55-60
(2) 4-10 Temmuz 1977 tarihinde Atina’da toplanan Uluslar arası Tiyatro Eleştirmenleri Birliği (AICT)’nin “Antik Dramın Yaratıcı Biçimde Yeniden Canlandırılması” konusundaki V. Kongresine “TAZİYE: Tragedy in Islam. Its conventional and ritualistic elements, its dramatic values with reference to Greek Tragedy, and its significance for the modern theatre” başlıklı uzun bildiri sundum. Söz konusu bildirinin ingilizcesi henüz yayınlanmamakla birlikte, Atina’da yayımlanan THEATRO dergisi 59-60 (1977) sayısında bildirinin tümünün Yunanca çevirisini resimlerle yayınladı.
(3) “Dramatik Köylü Oyunları...”, s. 59.
(4) Fits Roy Richard Somerset Raglan, The Hero. A Study in Tradition, Myht, and Drama, Oxford University Press 1937.
(5) Raglan, s. 186.
(6) Raglan, ss. 179-180.
(7) Yukarıda verilen yazılarıma bakılması.
(8) Raglan s. 180.
(9) Raglan, ss. 180-181.
(10) Raglan s. 179.
(11) Adam Olearius, The Voyages and Travels.....(çeviri John Davies), London 1662, s. 217.
(12) Karl Lokotach, Etymologisches Wörterbuch Der Europaischen, Heidelberg 1927, s. 156.
(13) 99 taziye özeti bkz. “İslam Folklorunda....”, ss. 31-34.
(14) Murtaza Honari, Taziye der Hur, Tahran 1354, ss. 163-230.
(15) Yazma metni Vatikan kitaplığında 74. no dadır. İtalyanca çevirisi için bkz. A. Bausani, Persia religiosa, Milano 1959, ss. 438-453.
(16) Wilhelm Litten, Das Drama in Persien, Leipzig 1929, no. I.
(17) M. Bektaş-F. Gaffari, Teatr İrani, Şiraz 1350, ss. 55-78.
(18) A. Chodzko, Theatre Persan, Paris 1878, ss. 28-67.
(19) Bektaş-Gaffari, ss. 83-134.
(20) Chodzko, ss. 124-176.
(21) Honari, ss. 233-271.
(22) Bektaş-Gaffari, ss. 19-52.
(23) Honari, ss. 3-58; Müslim’in çocuklarının öldürülüşünü gösteren Tıflan-i Müslim Taziyesini 1976 Ağustosunda Şiraz’da seyretmiştim.
(24) Chodzko, s. 178-1219.
(25) Litten, no. XI.
(26) Aşure günü doğduğuna inanılan söylence kişisi Süleyman el-Ameş ile Şii Süleyman el Hüzai burada karıştırılmaktadır.
(27) Sadık Hümayuni, Taziye ve Taziyehani, Çeşn Hüner yayınları 1353, ss. 178-201.
(28) Litten, no. XIII.
(29) Litten, no. XV.
(30) Taziyenin yazması Vatikan kitaplığında 721 no’dadır. Abdülgafur Revan Ferhadi’nin Fransızca çevirisi için bkz. Revue des Etudes İslamiques (1956), ss. 71-90.
(31) Salah Abd el Şabur’un yazdığı Ma’sat el-Hallac adlı tragedya Kahire’de 1966 da yayınlanmış, Ekim 1967’de de Kahire’de Opera’da oynanmıştır. Arap dili ve edebiyatı profösörlerinden dostum Profosör Halil I. Semaan bunu özgür koşukla İngilizce’ye çevirmiştir. Bkz. Murder in Baghdad. Leiden 1972. Profesör semaan bu oyunla T.S. Eliot’un Murder in the Cathedral adlın ünlü oyunun arasındaki bir koşutluk bulmuştur. Bkz. Halil I. II. Semaan, “T.S. Eliot’s ınfluence on Arabic Poetry and Theater”, Comparative Literature studies, VI-4 (1969), ss. 472-489.
(32) Kimi inanca göre kan temiz değildir. onun yerine tükürük alır. Nitekim bir söylenceye göre Peygamber, Mansur’un ağzına tükürmüş o da “Ene’l Hakk” diye bağırmıştır. Bakire’nin doğurması Meryem’den başka çeşitli söylencelerde görülmektedir. Hallac’ın kız kardeşi, Halep kralının kızı, 40 Kırgız kabilesindeki 40 bakire, Bengal’de Gor imparatoru Hüseyin Şah’ın kızı Pajajaram’da Prenses Mandapa ve başkaları. Hazret-i Hüseyin’in kesik başı üzerine çeşitli söylenceler arasında, Anadolu’da Kızılbaşlar arasındaki yaygın bir söylenceye göre, Hüseyin’in başını çalıp saklayan Ak Murtaza adlı Ermeni, keşişine evinde başın saklı olduğu yerde keşişin kızı görmüş. Ama baş yerine bir tabak bal; Bu balı yiyince gebe kalmış, ve bir oğlan çocuğu doğurmuş, Bu da beşinci İmam Muhammed Bakır’mış. Keşiş çocuğu bir bakır kazan da saklamış. Çocuğun adının Bakır oluşu da konduğu kazanın bakırdan oluşundanmış (söylencenin tümü için bkz. and, “İslam Folklorunda....”, s. 6.).

"Ulusal Kültür" adlı derginin Ekim-1978 tarihli 2. sayısında yayınlanmıştır.

İLETİŞİM edebiyatokyanus@gmail.com  
   
edebiyatokyanus 640390 ziyaretçi (1177851 klik) kişi burdaydı!
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol