T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

 

 

 

EĞİTİM BİLİMLERİ EĞİTİM YÖNETİMİ VE DENETİMİ

YÜKSEK LİSANS PROGRAMI (TEZSİZ)

 

 

 

ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ

 

 

ARAŞTIRMA PROBLEMLERİNİN BELİRLENMESİ

HİPOTEZLERİN KURULMASI

 

 

Hazırlayan: Davut BÖKE – Gürkan UZUN

Öğretim Üyesi: Yrd. Doç. Dr.  Bayram ÇETİN

 

 

 

SAKARYA

Sakarya Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Aralık 2007

 

 

 

İÇİNDEKİLER

 

Araştırma Süreci………………………………………………………..………………2

 

Bilimsel Araştırmanın Aşamaları……………………………………………………...2

 

 Araştırma Konusunun (Problemin) Belirlenmesi………………..…………………..2

 

a.         Konu Özgün Olmalıdır……………………………………………………..…..3

 

b.         Yeterli Kaynak Olmalıdır………………………………………………..…….3

 

c. Bilimsel Yeterlilik Gerekir……………………………………..……………………4

 

d. Araştırmacı Konuya İlgi Duymalıdır…………………………………….…………4

 

e. Konu Araştırmaya Değer Olmalıdır……………………………...…………………4

 

f. Yeterli Zaman Olmalıdır……………………………………………………………..4

 

g. Beklentileri Karşılanmalıdır………………………………………………...……….5

 

Araştırma Konusunun Sınırlandırılması………………………………………..……..5

 

Hipotezin Kurulması…………………………………………………………………....6

 

Kaynakça………………………………………………………………………………...7

 

 

 

 

 

 

 

 

                 

 

 

 

 

 

 

 

ARAŞTIRMA SÜRECİ

 

Bilimsel araştırma, verileri/bilgileri sistematik bir şekilde toplama, onlar arasındaki ilişkileri ortaya çıkarma ve on­ları bilimsel yöntemler eşliğinde analiz etme sürecidir. Bu da, belirli bir disiplin içinde ve bir teori ya da hipotez eşliğinde bilimsel kavramlarla yapılır.

 BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI

Bilimsel araştırmada dikkat çeken unsurlardan birisi sis­temdir. Olaylar gözlemlenirken ve bilgiler toplanırken sistemli bir şekilde hareket edilmeli ve elde edilen bulgu­lar da sistemli hale getirilmelidir. Bunun için bilimsel araştırmanın her aşamasında titiz bir şekilde davranılmalıdır.

Bir araştırma şu aşamalardan oluşur:

Araştırma konusunun belirlenmesi

Araştırma konusunun sınırlandırılması

Hipotezin kurulması

Araştırma yönteminin belirlenmesi

Araştırma planının yapılması

Verilerin Toplanması

Verilerin analiz edilmesi ve bulguların yorumlanması

 ARAŞTIRMA KONUSUNUN (PROBLEMLERİN) BLİRLENMESİ

Araştırma bir konu üzerine yapılır. Diğer bir ifadeyle araştırmaya konu belirlenerek başlanır. Doğru konu seçi mi başarıyı artıran temel faktörlerden biridir. Öncelikle araştırmacı, araştırma problemini ortaya koymak duru­mundadır. Problem olmadan bilgi olmaz fakat ön bilgi olmadan da problem olmaz.

Özellikle üniversitelerde yapılan çalışmalarda konuyu tespit ederken öğrenci/araştırmacı, danışmandan da yar­dım alarak okuma yapmalıdır. Çalıştığı bölümle ilgili yeni gelişmeleri takip etmeli, özellikle alanıyla ilgili makaleleri ve kitapları okumalıdır. İlgili makale ve kitapların kay­nakçaları da konunun tespit edilmesinde katkı sağlayacak­tır. Diğer taraftan, merkezi gecikmeli olarak takip eden çevre ülke araştırmacıları olarak, merkezdeki gelişmeleri takip etmek konu seçiminde yardımcı olabilir. Ayrıca alanıyla ilgili daha önce yapılan tezler, araştırmacıya yol gösterir. İnternet üzerinden tez taraması yapılması faydalı olur . Tezlerin gözden geçirilmesi, bilimsel çalışmaların seyrini göstereceği gibi, aynı zamanda aynı konunun tek­rar çalışılma ihtimalini de ortadan kaldırmış olur.

Konunun tespit edilmesi aşamasında, konunun uzmanı olan kişilerle fikir alış verişi yapmak, onlarla görüşmek veya yazışmak araştırmacıya bir zarar vermeyeceği gibi aksine katkı sağlar.

Araştırmacı konuyu çalışmaya karar vermeden önce bazı önbilgilere sahip olmalıdır. Özellikle çalışmak istediği konuyla ilgili yeterli kaynak bulunup bulunmadığı önem­lidir.

Konu seçiminde aşağıdaki faktörlere dikkat edilmelidir.

 

 a.        Konu Özgün Olmalıdır

Konu mümkün olduğunca yeni ve az incelenmiş olmalıdır. Araştırma yaparken daha önce yapılan çalışmalardan ya­rarlanılmalıdır; fakat konu eskilerin tekrarı niteliğinde olmamalıdır. Bir çalışma, teorik ya da uygulama açısından bir yenilik getirmeli ya da bilinenleri geliştirici nitelikte olmalıdır.

Özellikle akademik çalışma yapan araştırmacılar, kendi disiplinleri ile ilgili son gelişmeleri yakından takip etmeli­dir. Gelişmiş ülkelerdeki bilimsel çalışmalar yakından takip edilmelidir. Bunun için, daha önce de değinildiği gibi konuyu belirlemeden önce iyi bir kaynak taraması yapmak gerekir.

b.         Yeterli Kaynak Olmalıdır

Sosyal bilimler, boşlukta oluşan ya da oluşturulan bir bilim olmadığı gibi sürekli aynı şeylerin tekrarlanması da değildir. Bu anlamda bilim, daha önce yapılan çalışmalar üzerine inşa edilir ve diğer çalışmalarla ilişkilendirilir. Araştırmacı konu­yu belirlerken hazırlık okuması yapmalıdır. Bu hazırlık okuması, konuyla ilgili yeterli kaynak olup olmadığını da ortaya koyacaktır.

Konu ile ilgili yeterli kaynak olmalıdır. Çok kaynak bulu­nan konularda konunun orijinalliği zayıflayabilir. Az kay­nak olan konular orijinal olabilir; fakat kaynak az olduğu için çalışma yapmak daha zordur. Kaynak ile orjinallik arasındaki denge iyi kurulmalıdır.

c. Bilimsel Yeterlilik Gerekir

Konu, araştırmacının bilimsel kapasitesine göre belirlenme­lidir. Araştırmacı seçtiği konuyla ilgili temel konuları bilme­lidir. Aday eğer yeterli bilgiden yoksun ise konuyu bilimsel bir şekilde ortaya koymakta zorlanabilir. Her araştırmacı kendi yeteneğini, kapasitesini bilgi birikimini iyi bilmelidir.

Unutulmamalıdır ki araştırmacının seçtiği konu, onu ömür boyu takip edecektir. Özellikle akademisyenliği meslek ola­rak seçen araştırmacıların yüksek lisans ve doktora çalışma­ları, onun uzmanlık alanı olarak tüm hayatına yön verecektir. Bu nedenle araştırmacılar, yeteneklerini, güçlü ve zayıf yön­lerini çok iyi bilmeli ve konuyu buna göre seçmelidir. Bu ifadelerden, araştırmacı, çok iyi bildiği konuyu çalışmalıdır anlamı çıkarılmamalıdır. Araştırmacı konuya değil, konuyu araştırmak için gerekli donanıma hâkim olmalıdır.

d. Araştırmacı Konuya İlgi Duymalıdır

Bilimsel çalışmalar uzun ve yorucu bir iştir, mesai mefhumu olmadan sürekli çalışmayı gerektirir. Araştırmacının başarı­sı, işine kendini adamasına bağlıdır. Adanmak ise ilgi duy­makla ve sevgiyle olur. Araştırmacı ilgi duymadığı bir ko­nuyu seçtiği zaman, o işe angarya olarak bakacak ve daha fazla yorulacaktır. Diğer bir ifadeyle, araştırmanın başarısı araştırmacının konuya odaklanmasına bağlıdır. İlgi duymak odaklanmayı artırır.

e. Konu Araştırmaya Değer Olmalıdır

Bilimsel çalışmalarda araştırma konusu belirlenirken konu

önemli olmalıdır. Özellikle bir üniversitede yapılan bilimsel

faaliyetin, örneğin doktora çalışmasının konusu araştırmaya değer nitelikte olmalıdır.

Sosyal bilimlerde konunun önemi literatüre katkı yapmasıyla yakından ilişkilidir. Araştırma, literatüre bir katkı sağlamalı­dır. Eğer çalışma bilgi dünyasına bir katkı sağlamayacaksa, dünyanın yeni bir teze ya da bir kitaba ihtiyacı yoktur.

f. Yeterli Zaman Olmalıdır

Özellikle belirli süreye tabi çalışmalarda, örneğin yüksek lisans ve doktora çalışmalarında, konu ve zaman uyumu sağlanmalıdır. Çok iyi de olsa verilen süre içinde bitirilmesi mümkün olmayan konulan seçmek, isabetli olmayacaktır.

g. Beklentileri Karşılanmalıdır

Eğer bilimsel çalışmalar, bir kurumda yapılıyor veya bir amaç doğrultusunda hazırlanıyorsa, konu belirlenirken kurumun kuralları, beklentileri ve gelenekleri dikkate alınmalıdır. Örneğin, yüksek lisans ve doktora çalışmaları, bir kurumda, danışmanın yönlendirmesi ve jürinin onayıy­la geçerlilik kazanmaktadır. Konu belirlenmesinde danış­manın onayı alınmalı ve ilgili akademisyenlerle görüşül­melidir. Üniversitelerin kuralları, akademik gelenekleri, danışmanın ve muhtemel jürinin beklentileri, yüksek li­sans ve doktora çalışmalarında temel belirleyici olmaktadır

 Araştırma Konusunun Sınırlandırılması

Konuyu seçmek kadar konuyu sınırlandırmak da önemli­dir. Genellikte araştırmacılar konuyu geniş tutma eğili­mindedirler. Konunun sınırlandırılmaması çalışmanın yüzeysel ve genel nitelikli olmasına yol açar.

Konunun detaylı ve derinlemesine incelenebilmesi için konunun sınırlandırılması/daraltılması gerekir. Fakat bu konuda da aşırıya gidilmemelidir. Konunun aşırı daraltıl­ması konunun ortadan kaldırılmasına yol açabilir. Konu, ne içinden çıkılmayacak kadar geniş ne de araştırmayı anlamsız kılacak kadar dar olmamalıdır.

Konuyu sınırlandırmak için, konuyla ilgili hazırlık oku­ması yapmak faydalı olur. Böylece konunun kapsamı ve içeriği ile ilgili daha detaylı bilgi edinilmiş olur.

Konuyu sınırlama birçok yönden yapılabilir:

Zaman: Çalışma zaman bakımından daraltılabilir. Daha önceki çalışmalara bakıldığında konuların 1980 sonrası..., Tanzimat dönemi..., Tek Parti dönemi..., 19. Yüzyıl ... gibi ifadelerle sınırlandığı görülür.

Yer ve Coğrafya: Çalışma yer ve coğrafya bakımından da sınırlandırılabilir. Bilimsel çalışmalara göz atıldığında, Marmara Bölgesi..., Erzurum Yöresi..., Çoruh Vadisi...., ... Şehri, Yusufeli..., gibi sınırlılıklar görülecektir.

Sektör: Bazı çalışmalar sektör bazında sınırlandırılabilir. Hizmet sektörü, imalat sektörü, sanayi sektörü, tarım sek­törü gibi.

«Cinsiyet: Eğer konu uygunsa çalışma cinsiyet bakımın­dan da sınırlandırılabilir. Örneğin sadece erkekler üzerine bir çalışma yapılabilir.

Yaş: İnsanlar üzerine yapılan çalışmalar yaş gruplarına göre sınırlandırılabilir. Örneğin sadece çocuklar, gençler ya da yaşlılar üzerine çalışma yapılabilir.

Grup ve sınıflar: Çalışma konuları, işçi, işveren, memur, emekli, yönetici, mavi yakalı, beyaz yakalı, bilim adam-i lan vb. gruplar ve sınıflar üzerinden sınırlandırılabilir.

Hipotezin Kurulması

Özellikle yüksek lisans ve doktora çalışmaları bir "tez" çalışmasıdır ve her tezin bir "tez"i olmalıdır.

Bilimsel çalışmalar, sorun çözmeye yönelik bir süreçtir ve her çalışmanın açık ve net bir şekilde belirlenmiş bir araş­tırma problemi/sorusu olmalıdır. Problem cümleleri ge­nellikle soru tarzında düzenlenir. Bu sorular daha sonra yargı biçiminde ifade edildiği zaman hipotezin oluşturul­masını kolaylaştırır. Araştırma problemi, hipotezler şek­linde ifade edilebilir.

Akademik çalışmalar (tez, kitap, makale vs.) bir sistem ve bütünlük gerektirmektedir. Bunu sağlamanın yollarından birisi de çalışmanın bir hipotez eşliğinde yapılmasıdır.

Bilimsel çalışmalarda hipotez önemli bir yere sahiptir. Bilim, bir yönüyle hipotezlerin ortaya atılması ve bu hipo­tezlerin doğrulanması sürecidir.

Araştırmacının konuyla ilgili bir hipotezi/önermesi/tezi olmalıdır. Çalışmanın başında öne sürülen önerme/tez,

araştırma sürecinde test edilecektir. Eğer doğrulanırsa önerme bilimsel bilgi haline gelecektir. Eğer doğrulanmaz ise, değiştirilecek veya terk edilecektir. Bu yönüyle hipo­tez, araştırmacıyı sonuca götüren bir nevi yol göstericidir. Veri toplamayı sistemleştirir. Fikirlerin sınanmasını sağ­lar. Kuram geliştirmeye yardım eder.

Hipotez, değişkenler arasında varolduğunu düşündüğü­müz ilişkilerdir. Hipotez, araştırmacının doğruluğunu savunacağı ya da doğruluğunu test edeceği bir görüşü ifade eder.

Hipotez sayesinde araştırmacı konuya bakış açısı ve bir yaklaşım geliştirir. Düzenli ve sistemli bir çalışma yapar. Konunun hangi noktasına yoğunlaşılması gerektiğini ön­ceden bilir. Böylece araştırmacı konudan sapmadan ça­lışmasına devam eder.

Hangi bilgilerin alınacağına, hangi bilgilerin dışarıda bı­rakılacağına yardımcı olur.

Hipotez araştırmacının alanını somutlaştırır ve eldeki olgu ve ilişkileri belli bir mantıksal kurguyla bir araya getir­meye yarar.

Araştırmanın amacını daha net olarak ortaya koyar. Akta­rılan bilgileri yorumlamaya yardımcı olur. Hipotez cümlesi araştırmanın başlığı ile de yakın ilişki içindedir.

Hipotez, açık, makul ve test edilebilir olmalıdır. Hipotez­de dile getirilen ilişki sınanabilmelidir.

 

Araştırma   ilerledikçe   hipotezde  değişikliklerin  olması normaldir.

Başarılı bir hipotez için araştırmacının açık bir teorik çer­çeveye ya da yeterli bilgiye sahip olması, teorik çerçeveyi mantıklı bir şeklide sunabilecek kabiliyette olması ve hipotezi gereği gibi formülize edebilecek araştırma yön­temlerini bilmesi gerekir (Altunışık ve diğerleri, 2004: 50; Dinler, 1995; Goode ve Hatt, 1973: 73; Karasar, 2004a).

 

 

KAYNAKÇA

         Al ,Hazma (2007) Bilimsel Araştırma Yöntemleri,Sakarya

         Karasar, Niyazi (2004a), Bilimsel Araştırma Yöntemi, 13. Baskı, Nobel, Ankara.

         Karasar, Niyazi (2004b), Araştırmalarda Rapor Hazırla­ma, 12. Baskı, Nobel, Ankara.

        Altunışık, Remzi ve Recai. Coşkun, Engin. Yıldırım, Serkan. Bayraktaroğlu (2004), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: SPSS Uygulamaları, 3. Baskı, Sakarya Kitabevi, Sakarya.