edebiyatokyanus
İÇERİK  
  ANA SAYFA
  YAZILAR
  => Attila İlhan Şiiri-DoDoç.Dr. Yakup ÇELİK
  => Bunalım Edebiyatı ve Modernizmin Sorunları-Svetlana Uturgauri
  => Karagöz'e Ezgi-Satı Erişen
  => Orta Oyunu Eksikliği-Nihal Türkmen
  => Orta Oyunu ve Karagöz-Nihal Türkmen
  => Dilin Yapısı ve Toplumun Yapısı-Emile Benveniste
  => Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık-İrem Onursal
  => Asansörle Yükseltilmek İstenen Çukurlar-Can Yücel
  => KÜLTÜR VE ÖTESİ-Cemil MERİÇ
  => Türkoloji-Cemil MERİÇ
  => Tevfik Fikret ve Batı Retoriği-Rıza Filizok
  => Estetik tarihimize bir bakış-Arslan Kaynardağ
  => MÜRSEL MECAZ-Rıza FİLİZOK
  => Başlıca Dil Bilimi Akımları-Prof.Dr. Rıza FİLİZOK
  => ZİYA OSMAN SABA’NIN NEFES ALMAK ADLI ŞİİR KİTABINDA -Yrd. Doç. Dr. Safiye AKDENİZ
  => HİKAYE VE ROMANDA “ANLATICI”YA GÖRE METİN TİPLERİ, - Yard. Doç. Dr. Safiye AKDENİZ
  => GÖSTERGEBİLİM-Yard. Doç. Dr. Mustafa Ö Z S A R I
  => TÜRKİYE'NİN ÖNEMİ-Emre Kongar
  => KÜRESELLEŞME VE KÜLTÜREL FARKLILIKLAR ÇERÇEVESİNDE ULUSAL KÜLTÜR-Prof. Dr. Emre Kongar
  => TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL ÖZ-ANLAYIŞI: AVRUPA BİRLİĞİ İÇİN BİR ZENGİNLİK-Emre Kongar
  => BARIŞ KÜLTÜRÜ VE DEMOKRASİ-EMRE KONGAR
  => GOP NEYİ AMAÇLIYOR, NEYİ GERÇEKLEŞTİREBİLİR-EMRE KONGAR
  => YENİ EMPERYALİZM, HUNTINGTON VE ELEŞTİRİSİ-Emre Kongar
  => KÜRESELLEŞME BAĞLAMINDA TÜRKİYE-Emre KONGAR
  => DEMOKRASİ KÜLTÜRÜ SORUNLARI-Emre Kongar
  => AVRUPA BİRLİĞİ'NE "ONURLU VE BAŞI DİK" GİRİŞ NE DEMEK-Emre Kongar
  => TOPLUMSAL VE SİYASAL GELİŞMEMİZİ ETKİLEYEN MARKALAR-Emre Kongar
  => KÜRESELLEŞME, MİKRO MİLLİYETÇİLİK, ÇOK KÜLTÜRLÜLÜK, ANAYASAL VATANDAŞLIK-Emre KONGAR
  => NİYAZİ BERKES'DE ÇAĞDAŞLAŞMA KAVRAMI-Emre KONGAR
  => KEMAL TAHİR-Hilm Yavuz
  => OYUNLARIM ÜSTÜNE-Nazım Hikmet
  => OYUN YAZARI OLARAK-Ataol Behramoğlu
  => POPÜLER EDEBİYAT- M. Orhan OKAY
  => HER SÖZ BİR ŞEY SÖYLER-Feyza HEPÇİLİGİRLER
  => Tiyatronun Kökeni, Ritüel ve Mitoslar
  => ROMANDA KURMACA VE GERÇEKLİK
  => Fuzûlî’nin Hikaye-i Leylâ ve Mecnun’u
  => SEZAİ KARAKOÇ ve HİS “;KAR ŞİİRİ”;-Selami Ece
  => İSTANBUL’UN AHMED MİDHAT EFENDİNİN ROMANLARINA TESİRİ
  => AHMET MİDHAT’A ATFEDİLEN BİR ESER: “HÜKM-İ DİL” VE MANASTIRLI MEHMET RIFAT
  => CEZMİ ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER
  => "EDEBİYATEĞİTİMİ"NDE "EDEBÎ METİN"İN YERİ VE ANLAMI
  => Mustafa Kutlu ve Rüzgârlı Pazar
  => BİR BİLİM ADAMININ ROMANI” ÜZERİNE GEÇİKMİŞ BİR TAHLİL
  => ÖLÜMÜNÜN 50. YIL DÖNÜMÜNDE
  => “MİT”TEN “MODERN HİKÂYE” “HİKÂYE”NİN SERGÜZEŞTİ
  => EDEBİYAT DİLİ/EDEBÎ DİL
  => BİR NESLİN VEYA BİR ŞAİRİN ROMANI: MÂİ VE SİYAH
  => İSTİKLÂL MARŞI’NIN TAHLİLİ
  => CAHİT KÜLEBİ
  => TEVFİK FİKRET’İN ŞİİRLERİNDE TRAJİK DURUM
  => MEHMED RAUF’UN ANILARI yahut EDEBÎ HATIRALARIN YAYIMI ÜZERİNE BİR DENEME
  => MEÇHUL BİR AŞKIN SON NAĞMELERİ: TEVFİK FİKRET’İN “TESADÜF” ŞİİRLERİ / YARD. DOÇ. DR. NURİ SAĞLAM
  => Tarihsel Romanın Eğitimsel İşlevi
  => ALIMLAMA ESTETİĞİ VE EDEBİYAT ÖĞRETİMİ1
  => Tanzimat Dönemi Oyun Yazarliginda Batililasma
  => SİNEMA VE EDEBİYAT TÜRLERİ
  => EDEBİYAT EĞİTİMİ, ESTETİK BİR HAZZIN EDİNİMİ
  => EDEBÎ TENKİT
  => ADALET AĞAOĞLU’NUN DAR ZAMANLAR ÜÇLEMESİNDE KİMLİK SORUNU
  => Halit Ziya ve Mehmet Rauf'un hayatları ile romanları
  => YAZIN VE GERÇEKLİK
  => MİLLÎ EDEBİYAT
  => HECE-ARUZ TARTIŞMASI/ Arş.Gör.Oğuzhan
  => AHMET HAŞİM’İN ŞİİRLERİNDE ATEŞİN DİLİ / ARŞ. GÖR. VEYSEL ŞAHİN
  => ROMAN TEKNİĞİ BAKIMINDAN YABAN
  => TANZİMATTAN GÜNÜMÜZE COCUK EDEBİYATI
  => KADIN VE EDEBİYAT
  => Şiirin Temel Özellikleri-Christopher Caudwell
  => EDEBİYAT EĞİTİMİ: HERMENEUTİK BİR YAKLAŞIM Vefa TAŞDELEN
  => VOLTAİRE VE ROUSSEAU ETRAFINDA AYDINLANMA ÇAĞI FRANSIZ YAZINI
  => TÜRKİYE’DE ULUSAL KÜLTÜR TARTIŞMALARI BAĞLAMINDA ÇAĞDAŞ UYGARLIK SORUNU
  => EDEBİYATIN DİLİ ÜZERİNE
  => TARİHİN SINIFLANDIRILMASI
  => Türk Milletini Uyandıran Adam: Attila İlhan
  => EDEBİYAT DERSLERİNİN İÇERİĞİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ KONUSUNDA
  => "Yalancı şöhretlerin Gerçek Yüzünü Ortaya Koydum"-Hilmi Yavuz
  => AVRUPA BİRLİĞİNİ YARATAN NEDENLER VE TÜRKİYE Metin AYDOĞAN
  => DİVAN ŞİİRİYLE HALK ŞİİRİNDE ORTAK BİR SÖYLEYİŞ BİÇİMİ
  => divan şiirindeki sevgili tipini alaya alan bir roman
  => ALIMLAMA ESTETİĞİ VE EDEBİYAT ÖĞRETİMİ
  => BAĞLANMA VE ÇELİŞKİ
  => Antik Çağ’da Tarih Yazmak
  => TARİHÎ ROMANDA POST-MODERN ARAYIŞLAR
  => Kültürel Batılılaşma
  => GARPÇILAR VE GARPÇILAR ARASINDAKİ FİKİR AYRILIKLARI
  => Harf Devrimi Üzerine Yeniden Düşünmek
  => EDEBİYAT ÖĞRETİMİNDE WALDMANN MODELİ
  => KEMÂL AHMED DEDE VE TERCÜME-İ MENÂKIB-IMEVLÂNÂ’SI
  => TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ İÇERİSİNDE URDUCA
  => Avrupalılaşmak mı, Avrupalılaştırmak mı?CEMİL MERİÇ
  => ŞAİRANE BİR ÇEVİRİ yahut TOPLUMBİLİMİN SERÜVENLERİ Cemil MERİÇ
  => 47 LİLER YAHUT BİR ROMANIN DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ
  => ZAMAN, ZAMAN – I TERAKKİ Cemil Meriç,
  => Kırk Ambar (Cilt1)
  => KADIN RUHU, Cemil Meriç
  => Umrandan Uygarlığa-C.Meriç
  => Balzac’tan önce modern roman-Cemil Meriç
  => ARİSTARK’LA ZOİL-c.meriç
  => ELİNDE CENNET AÇAN ZEND AVESTA- c.meriç
  => SELEFÎLİK–SÛFÎLİK VE ÂKİF-SÜLEYMAN ULUDAĞ
  => Mehmet Âkif- Mâhir İz’e Yazdığı Mektuplar
  => DİDO SOTİRİYU’NUN ROMANI GİBİ BİR ROMANIMIZIN OLMAYIŞI
  => HİLMİ YAVUZ’UN DENEMECİLİĞİ
  => İRONİ KAVRAMI, GERÇEKÜSTÜCÜLÜK VE ERCÜMEND BEHZAD LAV ŞİİRİ ÜZERİNE
  => OKUNAMAYAN ROMANLAR
  => Gelenekçilik Geleneğe Dahil Değil
  => Türk Tiyatrosunda İronik Söz, İronisiz Metin
  => Postmodernist İroni
  => NÂZIM HİKMET ŞİİRİNİN SİYASİ ETKİLERİ
  => NÂZIM HİKMET ŞİİRİNDE SİNEMASAL ÖĞELER
  => Savaş
  => Newton, Goethe ve Sosyal Bilimler
  => Bir Afyon (!) Olarak Diktatörlükten Demokrasiye Futbol
  => Adorno Yüz Yaşında
  => Theodor Adorno: Kültür Endüstrisini Yeniden Düsünürken
  => ADORNO'NUN KÜLTÜR ENDÜSTRİSİ KAVRAMI ÜZERİNE
  => ADORNO’NUN KÜLTÜR ENDÜSTRİSİ KAVRAMI ÜZERİNE
  => Frankfurt Okulu
  => TARİHİ MADDECİLİK VE KAPİTALİZM - ÖNCESİ TOPLUMLARASYA TOPLUMU - FEODALİTE Asaf Savaş AKAT
  => POSTMODERNİZM GEÇ KAPİTALİZMİN KÜLTÜREL MANTIĞI
  => Postmodernizm Ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı 2
  => Postmodernizm Ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı 3
  => DİMİTRİ KANTEMİR'İN DOĞUBİLİM ARAŞTIRMALARINA KATKISI Georges Cioranesco
  => DİMİTRİ KANTEMİR'İN DOĞUBİLİM ARAŞTIRMALARINA KATKISI Georges Cioranesco 2
  => II. MEŞRUTİYET'TE SOLİDARİST DÜŞÜNCE: HALKÇILIK Zafer Toprak
  => II. MEŞRUTİYET'TE SOLİDARİST DÜŞÜNCE: HALKÇILIK Zafer Toprak 2
  => Türkoloji Araştırmaları Makaleler Veritabanı
  => Yeni Makaleler
  => Türkoloji Araştırmaları Dergisi
  => Türkoloji Makaleleri
  => ŞAİR DUYARLILIĞI Afşar TİMUÇİN
  => Yazılar.....
  => SEÇME YAZILAR
  => EDEBİYAT Tez / Makale / Kitap ara
  => Orhan Pamuk: Babamın bavulu Nobel konuşması
  => PiVOLKA'da Çıkan Yazılar
  => Amin Maalouf Üstüne
  => Öykünün Yüzyılı /Feridun ANDAÇ
  => Cumhuriyet Dönemi Türk Felsefesinde Bir Hareket Noktası Olarak Teoman Duralı-oktay taftalı
  => Sofist Bilgeliğin "Empirist" Dayanakları Üzerine 0.TAFTALI
  => Birlik ve Liderlik Hayalleri O.TAFTALI
  => Eğitilemeyen Bir Varlık Olarak İnsan O.TAFTALI
  => Çağdaş Bir Tarım Toplumuna Doğru O.TAFTALI
  => Sosyo-Politik Bağlamda Bir Dekadans Olarak Bilgi Toplumu O.TAFTALI
  => Aşkla Varolan Hayatlar O.TAFTALI
  => Batı Medeniyetinin Mutsuz Çocuğu Entelektüel O.TAFTALI
  => Nihat Genç Yazıları
  => Batılı Tarih Bilimi ve Tarihin Mantığı
  => Bir Hayat Alanı Olarak Aile O.TAFTALI
  => Bir Savaşın Kavramları Üzerine
  => Çalışma ve Erdem Kavramları Arasındaki İlgi Üzerine O.TAFTALI
  => Değer Üreten Hayatlar
  => Doğu'nun Hayal Ülkesi O.TAFTALI
  => Dostlukla Yükselen Hayatlar O.TAFTALI
  => Şiirimizin Hazin Sonu O. TAFTALI
  => Soğuk ve Sıcak Hayatlar OKTAY TAFTALI
  => Yalanın Fenomenolojisi O. TAFTALI
  => Günümüzde Medya Kılavuzluğu - Günümüzde Medya Kılavuzluğu
  => Ermeni Meselesinin Kökenini Batının Irkçılığında Aramak Lazım Prof. Dr. Türkkaya Ataöv
  => Osmanlı’dan Lozan’a Musul-Kerkük
  => “Sözümü Tutamadım, Artık Yaşayamam” Turhan Feyizoğlu
  => Gerilla Mustafa Kemal ve Türk Yurtsever Kurtuluş Hareketi Turhan Feyizoğlu"
  => SİYASİ TARİH YAZILARI -YEREL TARİH YAZILARI
  => Yazarlar - yazılar
  => TÜRKİYE’DE MUHAFAZAKÂRLIĞIN DÜŞÜNSEL - SİYASAL TEMELLERİ
  => yazılar 1
  => yazılar2
  => türk dünyası
  => Derin devlet
  => YAZILAR,
  => SOSYOLOJİ.
  => YAZILAR,,.
  => TANZİMAT DÖNEMİ
  => İdealizm-Realizm
  => Cemil Meriç..
  => ilhan berk
  => NİYAZİ BERKES’İN TÜRK KİTLE İLETİŞİM TARİHİNE KATKILARI
  => yazılar.
  => yazılar..
  => yazılar,
  => yazılar,,
  => yazılar.,
  => YAZILAR.
  => YAZILAR..
  => YAZILAR-
  => YAZILAR-,
  => yazılar.1
  => y.1
  => y.2
  => y.3
  => y.4
  => y.5
  => y.6
  => y.7
  => y.8
  => y.9
  => y.10
  => y.11
  => y.12
  => y.13
  => y.14
  => y.15
  => y.16
  => y.17
  => y.18
  => y.19
  => y.20
  => y.21
  => y.22
  => y.23
  => y.24
  => y.25
  => y.30
  => y.31
  => y.32
  => y.33
  => y.34
  => y.35
  => y.36
  => y.37
  => y,38
  => y.39
  => y.40
  => y.41
  => y.42
  => y.43
  => y.44
  => y.45
  => y.46
  => y.47
  => İnsan-Mekan İlişkileri
  => SANAT VE ELEŞTİRİ
  => Türkiye’de olumsuz Pierre Loti eleştirileri
  => TÜRKiYE’DE MODERN EDEBİYAT ELEŞTİRİSİ
  => ATATÜRK,
  => MAKALELER:
  => MAKALELER,
  => yz
  => yz1
  => yz2
  => yz3
  => yz4
  => yz5
  => yz6
  => yz7
  => yz8
  => FRIEDRICH NIETZSCHE’NİN TARİH ANLAYIŞI
  => Edebiyat Nedir?
  => YM1
  => YM2
  => YM3
  => YM4
  => YM7
  => YM8
  => YM9
  => İbn Battûta’da “Ahı” Kelimesi ve Anadolu
  => Simone de Beauvoir: Abjeksiyon ve Eros Etiği
  => Toplumsal Cinsiyet Düzenlemeleri
  => Psikanalitik ve Post-Yapısalcı Feminizm ve Deleuze
  => Tarihsel Bir Perspektif Üzerinden İroni Tür ve Tekniklerinin Gelişimi ve Bazı Uygulama Örnekleri Tarihi Gelişim
  => İroni ve Melankoli*
  => İroni, Nostalji ve Postmodern
  => “Daha İyi Anlamak İçin Daha Fazla Açıklamak” İsteyen Bir Yorumbilimci: Paul Ricœur
  => Kendi (Paul Ricœur Üstüne)
  => Sersemleşme Okulu
  => Osmanlı ve Avrupa Arasındaki Karşılıklı Etkileşimde Etnomaskeleme
  => Antik Yunan Tragedyasının Metafiziği
  => Sonbahar Mitosu: Tragedya*
  => Ayrışma, Çatışma ve Fanatizm
  => Fanatizm İlkelliktir
  => Tuhaf Bir Çocuk
  => Huzursuz
  => Benjamin’in Mistisizmine “Üç Yönlü Yol”
  => Renan, Irk ve Millet
  => Varlık, Benlik, Hatırlayış ve Unutuş Üzerine
  => Hangi Kilidin, Hangi Anahtarı?
  => Romanda Tarih
  => Bugün Psikanalizi Tartışmak
  => Kültürde Bakış
  => 1930 Goethe Ödülü Dolayısıyla Frankfurt Goethe Evi’nde Konuşma
  => Jacques Derrida ve Konukseverlik Sorusu
  => Metafiziğin Kalesi Hakkında Düşünmek
  => Hakların İadesi
  => Modern Etiğin İki Temel Direği Agnes Heller
  => Ezoterizme Genel Bir Giriş
  => Turnanın Semahı, Ezoterizmin Zamanı: Bektaşi ve Alevi Zaman Kavrayışla
  => Yeni sayfanın başlığı
  => Ulus-Ötesinden Hukuka Bakmak: Jürgen Habermas
  => Yeni Perspektifler Gerçeğin Çölüne Hoşgeldiniz
  => Orlan: Kırılan Ten Kubilay Akman
  => Pusudaki Ten, Vice Versa
  => Cimri ve Çöp Arasındaki Güçlü İlişki Üzerine
  => Demokrasi Kavramı Üzerine Hayli Spekülatif Bir İrdeleme
  => Benim Çöp Bayramım
  => Kamu Yeniden Kurulurken Kadınlara Ne Olacak?
  => Sonsuzluğun Sınırında: Immanuel Kant
  => Kant ve Üniversite İdeası
  => İki Yüzüncü Ölüm Yıldönümünde: Immanuel Kant ve Kantçılık
  => Kant ve Yeni Kantçılık
  => Otuz Beşinci Gece: Ruh, Can, Hayat, Ölüm, Akıl ve Öte Dünya Üzerine1
  => Ölüm Üzerine Tıbbi Çeşitlemeler
  => Ölüme Karşı Ölüm
  => Avrupa İçin Yeni Bir Ethos Üzerine Düşünceler
  => Avrupa ve Ötekileri
  => Sûfî Şiirinin Poetikası
  => Byron ve Romantiklik
  => Kötülük Toplumu ve Biçimin Muhalefeti
  => Balkanlar: Metaforların Çarpıştığı Bir Savaş Alanı
  => Badiou: Etik Üzerine
  => “Semen est Sanguis" Yahudilikte ve Hıristiyanlıkta Kan
  => Âdet Kanaması Tecrübesi: Sınırlar ve Ufuklar
  => Said ve Saidciler ya da Üçüncü Dünya Entelektüel Terörizmi
  => Kültür Endüstrisini Yeniden Düşünürken
  => Adorno ve Tanrının Adı
  => Kant, Adorno ve Estetiğin Toplumsal Geçişsizliği
  => Adorno ve Berg
  => İbn Battûta Seyahatnamesi
  => Irak Savaşı ve Sivil Etkinlikler
  => Yamalı Çelişkiler Semti: Saraybosna'dan Yenibosna'ya
  => Halkla Birlikte Bir Çağdaş Kent Söylemi Üzerine
  => Yeni Dünya Düzeninin Sonu?
  => Selçuklular Anadolu’da
  => Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubâd Dönemine (1220-1237) Bir Bakış
  => 13. Yüzyılın Başında Anadolu’da Ticaret
  => Selçuklular Döneminde Anadolu’da Felsefe ve Bilim (Bir Giriş)
  => Nietzsche ve ‘Akla’ İsyan
  => Bizans Manastır Sistemine Giriş
  => Öğrenci Radikalizmi Üzerine Düşünceler
  => 1968’i Yargılamak ya da 68 Kuşağına Mersiye
  => “Gelecekte İnsanlara Çok Güzel Görüneceğiz”
  => Nevroz, Psikoz ve Sapkınlık
  => Üniversitede Psikanaliz Öğretmeli miyiz? Sigmund Freud
  => Psikanalist Kimdir?
  => Nerelisiniz?
  => Irak’a Kant Çıkarması
  => Bizans Şaşırtıyor
  => 12 eylül dosyası
  => FETHİ NACİ: Cesur, Gerçekçi Ve Halkçı... İzzet Harun Akçay
  => SON OKUDUKLARIM- İzzet Harun Akçay
  => Sabahın yalnız kuşları-İzzet Harun Akçay
  => Bir Portre - Cahit Sıtkı TARANCI - Şükran KURDAKUL
  => ŞİİR NEDİR? Cahit Sıtkı TARANCI
  => Afşar TİMUÇİN - Şair Duyarlığı
  => Ahmet KÖKLÜGİLLER - Karacaoğlan'ın Yaşamı ve Şiirleri
  => Atilla ÖZKIRIMLI - Dadaloğlu ve Çevresi
  => Aysıt TANSEL - Metin Eloğlu
  ARAŞTIRMA-İNCELEME
  SÖYLEŞİ
  DENEME
  ATTİLA İLHAN
  ATTİLA İLHAN-KÖŞE YAZILARI
  E-KİTAP
  ANSİKLOPEDİK
  SATRANÇ VİDEO DERSLERİ DÖKÜMANLAR
  SATRANÇ OYNA
  ŞİİR
  DİL ANLATIM TÜRK EDEBİYATI - LİSE KAYNAK
  EDEBİYAT RADYO
  EDEBİYATIMIZDA ŞİİR ROMAN ÖYKÜ (dinle)
  100 TEMEL ESER (dinle)
  100 TÜRK EDEBİYATÇISI (dinle)
  SESLİ KİTAPLAR
  FOTOĞRAF ÇILIK
  E-DEVLET
  EĞİTİM YÖNETİMİ DENETİMİ
  RADYO TİYATROSU
  ÖĞRETMEN KAYNAK
  EDEBİYAT TV
  SÖYLEŞİLER - BELGESELLER TV
  RADYO KLASİK
  TÜRKÜLER
  GAZETELER MANŞETLER
  ÖYKÜ ANTOLOJİSİ
  DERGİLER - KİTAPLAR - KÜTÜPHANELER
  E-DERGİ
  KİM KİMDİR BİYOGRAFİLER
  ZİYARETÇİ DEFTERİ
  İLETİŞİM
  EDEBİYAT OKYANUS
Batı Medeniyetinin Mutsuz Çocuğu Entelektüel O.TAFTALI

Batı Medeniyetinin Mutsuz Çocuğu Entelektüel

Anaxagoras düşünceyi; Nous’un, düşüncenin, dünyanın ilkesi olduğunu, dünya varlığının düşünce olarak belirlendiğini, ilk dile getirenlerden sayılır. O, salt biçimi mantık olmak zorunda olan, evrene entelektüel bir bakışı böyle temellendirmiştir.1

İnsanın dış dünyaya bakış tarzı, bir bakıma onun dünya hakkındaki fikrinin kaynağını oluşturuyor. Hegel terminolojisinde oldukça önemli bir anlam taşıyan entelektüel bakış (Intellektualansicht), dünyaya bakmanın türlü imkânları arasında, özgün bir tercihi yansıtmaktadır. Bu aynı zamanda, felsefe tarihi boyunca birçok filozofun başvurduğu epistemolojik bir tercihi gösteriyor. Entelektüel bakış, bilgi teorisi kapsamında, bilginin kaynağını ve imkânlarını araştırmada öngörülen bir tavır ve seçenek olarak, kuşkusuz batılı Rasyonalizm’e tekabül etmektedir.

Bu anlamda Hegel’in atıfta bulunduğu Anaxagoras, dünyaya entelektüel bir bakışla yaklaşan ilk filozoftur. Ona göre Nous, yani akıl, evrenin; varoluşun temel ilkesini oluşturuyordu. Dolayısıyla insanın, varlık hakkındaki bilgisi, varlığı kavrama ve idrâk etme yetisi de, yine bu evrensel aklın, yani Nous’un ilkelerine tâbiydi. Aynı bağlamda vurgulamak gerekirse: Latince’den dilimize “entelektüel” olarak geçen sözcüğün, içinde yer aldığı aile, bu amaca yönelik anlamları içeriyor. Kısaca anımsayacak olursak: intellectualis: Tinsel, intellectus: İdrâk etme, intellegentia: Akıl, kavram, bilgi, intellegere: Ayrımsama, tanıma, kavrama, vd. bize insanın aklî faaliyetlerini, nesneler dünyasına akıl yoluyla yaklaşma, varlık hakkındaki bilgiyi akılla temin etme, akılla yorumlama ve akılda temellendirme tercihini ifade ediyorlar. Gerçi Anaxagoras’a göre duyu verileri, araştırmalarımızın çıkış noktası olarak ele alınabilir. Fakat yine ona göre, duyu verilerinin bilgi değerlerinin sınırlı olduğunu da bilmemiz gerekiyor.

Aslında felsefe tarihini, bilgi teorisi açısından kabaca tasnif ederken, salt aklı ya da duyumları veya her ikisinin değişik sentezlerini esas alan düşüncelere rastladığımız gibi, “sezgi bilgisi bilimi”ni esas alan filozoflara da rastlıyoruz. Meseleye buradan bakıldığında entelektüel sıfatı ile “insan bilgisinin kaynağı nedir?” sorusu arasındaki ilgi, bu sıfatın atfedildiği kişinin politik tercihi, sosyal konumu, sahip olduğu bilginin miktarı, vb. gündelik popülist yakıştırmaların ötesine uzanan, bambaşka bir anlam içeriyor.

Öyleyse insana yakıştırılan bir sıfat, bir niteleme olarak entelektüel sözcüğü, bilgi birikimli, siyasi tercihli herhangi bir insanı değil, sadece, varlığı ve varlık hakkındaki bilgiyi akılda tasarlayan, onu akılla gören, akılda temellendiren bir insan tipini bildiriyor. Bu aynı zamanda Apollonist–Platonist bir varlık yorumu olarak, ancak ilkelerde, kategorilerde, sistem ve düzende ortaya çıktığı; böyle mümkün olduğu varsayılan bir güvence arayışını, güvence içeren bir dünyaya duyulan özlemi ifade ediyor. Güvenli bir dünyaya giden yolda akıl ve o aklın entelektüeli, öncelikle kendisine ve evrene egemen olduğunu varsaydığı ilke ve yasaları saptayarak veya keşfederek, yöntemler geliştirerek, soyutlamalar, ayrıştırmalar, tasnif ve kategorizasyonlar yaparak, problem alanları üretip, problemler çözerek, daha güvenli bir dünyanın kapılarını aralamaya çalışmıştır. Anaxagoras’ın entelektüel bakışı, ona, kendi zamanının İyonyalı doğa filozofları arasında pek ayrıcalıklı bir konum sunmasa dahi, sonraları Helenistik dönemin birinci Aydınlanma olarak adlandırılan (İÖ 5. yüzyılın ikinci yarısı) diliminden itibaren Sokrates ve nihâyet Platon bu entelektüel bakışı zirveye taşımışlardır.

BİRİNCİ AYDINLANMA DÖNEMİ VE ENTELEKTÜEL

18. yüzyılın önyargılardan kurtulma, uzlaşma ve doğaya dönüş mücadelesiyle, burada ortaya çıkan bazı düşüncelerin şaşırtıcı benzerliği, İÖ 5. yüzyılın ikinci yarısını da “Aydınlanma Çağı” sıfatıyla tescil etmiştir. Gerçekte bütün tinsel yapılarıyla her iki çağ belli bir akrabalık gösterirler”2

Helenistik Aydınlanma’nın altyapısını inşâ eden Sofistlerle Sokrates arasındaki tartışmaların sonucunda, Platon’un ortaya çıkışı, bu sürecin bir bakıma Sokrates lehine sonuçlandığını göstermiştir. Platon düşüncesi veri-kanıt olarak ele alındığında, Helenistik Aydınlanma’nın asıl mimarlarından olan Protagoras,Gorgias,Hippias,Antipon gibi bilge düşünürler, entelektüel bakış karşısında adeta yenilgiye uğramışlardır. Çünkü varlığa ve hakikatin bilgisine her koşulda kuşkuyla bakan ve yerine göre, sezgi, konuşma sanatı, duyu verileri gibi, diğer insan niteliklerini öne çıkaran bu bilgeler, aklı, varlığın temeline yerleştiren platonist anlayış tarafından sert biçimde eleştirilerek, düşünce tarihinde neredeyse 18. yüzyıla kadar yalnız bırakılmışlardır.

Oysa Helenistik Aydınlanma, bir anlamda Apollonist-Platonist entelektüel bakış ile onun karşısında yer alan, Diyonisosçu-Herakleitosçu anlayış ikilemi üzerinde gelişmiştir. Anımsanacağı gibi Protagoras, varlık hakkında nesnel bir bilginin mümkün olamayacağını Herakleitos’un düşüncelerini temel alarak kanıtlamaya çalışır. Protagoras’a göre, varlığın bütün imkânlarını kendisinde barındıran anamadde’nin (arkhe) sürekli bir akış ve oluş içinde bulunması, varlık hakkında kesin ve nesnel bir bilgi sahibi olmamızın önündeki engeldir. Dolayısıyla sürekli değişim hâlindeki varlık ve tek tek nesneler hakkındaki bilgimiz, ancak onların birbirlerine karşı konumları ve ilgileri kapsamında mümkündür. Bu ise göreceli ve değişken bir bilgidir. Aynı şekilde duyumlarımız da sürekli değişim içinde olduğundan, hiçbir nesneyi kesin olarak niteleme imkânına sahip değiliz. Bize göre bu Diyonisosçu-Herakleitosçu anlayış, Entelektüel bakış’ın tersine, durağan ve değişmez bir güvenceyi değil, sürekli değişen ve devinen bir özgürlüğü temsil etmektedir. “Abderalı Protagoras, tasarım ve düşüncelerin hakiki olduğunu ve hakikatin görecelilik (abç) olduğunu söylediği için, ölçüt’ü (kritèrion) önceleyen birkaç filozofun çevresinden sayılır çünkü her görünen veya düşünülen (görünsün veya öyle sanılsın), birisinin önünde durmaktadır. O, sarsıcı konuşmalarının hemen başında “insan her şeyin ölçüsüdür”ü dile getirir.”3 İnsan neyi, nasıl algılyorsa, o, o an içinde, ona göre öyledir. Her insanın duyu ve algı yetisi de farklı olabileceği için, burada her türlü nesnellikten yalıtılmış, sınırsız bir görecelilikle karşılaşıyoruz. Varlığı ve insan duyumlarını sürekli akış ve oluş içinde yorumlayan bir yaklaşım açısından, nesneler dünyasında herhangi bir kesinlikten söz edilemez. Dolayısıyla aklın, nesnel, genel-geçer bir bilgi arayışına yönelmesi, kendisinde bu yetinin mevcut olduğunu varsayması, imkânsızı talep etmesidir. Göreliliğin ana ilke olduğu böylesi bir varlık tasarımı açısından, dünyada durağanlık ve güvence söz konusu değildir.

Isparta savaşlarının yıkımından sonra Atina’da kurulan Platon Akademisi’nin, kapısında yazan “geometri bilmeyen giremez” ibaresi, bir anlamda varlığın salt biçimleri hakkındaki bilgiyi önemsemeyen veya böylesi bir bilginin mümkün olmadığını savunan Sofistlere karşı, adeta bir manifesto görünümündedir. Geometri, varlığın salt biçimlerinin mantığını ifade eden bir bilgi olarak, entelektüel bakış’ın yüzyıllara uzanan güven ve itibarına, en kuvvetli dayanağı sunuyordu. Akıl, geometri yoluyla varlığı soyutlayabilmekte ve bu soyut biçimler arasındaki ilgileri tanıtlayarak, varlık hakkındaki bilgisini ve varlığın bilinebilirliğini ispatlamaktadır. Ayrıca geometrik biçimler, değişken nesneler dünyasından farklı olarak, mutlak ve ideal bir varlık tasarımını ifade ediyorlardı. Geometrinin dünyası ide’lerin güven dolu dünyasıdır. Bu sayede insan, artık kendisine ve ide bilgisi yoluyla denetleyebildiği “değişken nesneler dünyası”na güvenle bakabilme imkânına sahip oluyordu. Isparta savaşlarından sonra yerle bir edilen, nüfusunun çoğu kıyımdan geçirilerek büyük bir yıkıma maruz kalan Atina’da, Platon Akademisi, yeniden güvenli bir dünya inşa etmeyi, bu entelektüel bakış sayesinde başarmıştır. Çoğu felsefe tarihçileri tarafından bu süreç, bilimin ve sistematik felsefenin başlangıcı olarak kabul edilse de, Nietzsche gibi sistem ve entelektüel bakış karşıtı az sayıdaki filozof açısından Platonizm, bilgeliğin sonu ve felsefenin yozlaşması şeklinde değerlendirilmiştir.

Dünyanın akıl yoluyla ve akılda temellendirilmesi, aynı zamanda insanın dünyalılaşması anlamına geliyor. Gerçi platonist akıl açısından hakiki varlık, bu dünyadaki görüngülerin ötesindedir. Ancak buradaki yöntemin ve bakışın akılda temellendirilmesiyle, dev bir mantığın ortaya çıkışı, bize dünyevî bir tavrı yansıtıyor. Belki felsefe tarihi boyunca platonist aklı yadsıyan filozofların, aslında vurgulamak istedikleri şey, insanın dünyevi bir varlığa dönüşmesiyle platonist entelektüel bakış arasındaki doğrudan ilgi olsa gerektir. “Mantığın kendisinden doğduğu, muhteris-dünya imparatorluğu: Ardında sürü içgüdüsü. Benzer durumların sanısı, uzlaşı ve iktidar amacı için, benzer ruhları öne çıkarır.”4 Hegel’in övgüyle vurguladığı, salt biçimi mantık olan entelektüel bakış, bize göre Nietzsche açısından, iktidar konusunda herkesin üzerinde uzlaştığı muhteris dünya imparatorluğunun bir verisidir. Aslında Platon’dan itibaren en azından Batı Medeniyeti ve onun etki alanları kapsamında, hemen her türlü iktidarın, kendi meşruiyetini, yine kendince öngördüğü bir akılda (fakat mutlaka akılda) temellendirmesi bir gelenek hâlini almıştır.

Akıl, varlığın temeline kendisini yerleştirdiği andan itibaren, kendisine bütün bir varlığı kavrayabileceği sanısını vehmetmiştir. Fiziğin ve metafiziğin imkânlarını, sınırlarını, ilke ve yasalarını, yanı sıra tüm bunların salt biçimi olan mantığı belirleme girişimi, meşruiyetini işte bu subjektivist vehimden alıyor. Kuşkusuz aynı vehim, günümüzde artık tasarlanması mümkün olmayan sistem felsefelerinin de gerekçesini oluşturagelmiştir. Evrene entelektüel bakış, başta bilgi teorisi ve varlık bilim olmak üzere, hukuku ve siyaseti içeren devlet ve toplum felsefesinden, etik’e, estetik’e kadar bütün yaşam alanlarını, kendi yetki ve sorumluluğu içinde görerek, kendi sistem anlayışını dayatmıştır. Felsefe tarihi boyunca, başta Platon olmak üzere büyük sistem filozoflarının, aynı zamanda büyük rasyonalistler olması, kuşkusuz rastlantı değildir. Varlığın temeline aklı yerleştirdiğinizde, tüm varlık ve yaşam alanlarının, aklın belirlenimine girmesi ve aklın, kendisinde bu yetkeyi görmesi, objektivizmi garanti etmek adına, bir başka yoldan subjektivizmi zirveye taşıyan çelişkili bir durumdur. Mantık, her ne denli, kendisinden yola çıkılan evrensel objektif aklı, çeşitli yaşam alanlarında objektif kılmaya çalışan bir önlemler dizgesi olarak işlese bile, yukardaki çelişik durum, sayısız yaşam pratiği tarafından insana dayatılmıştır. Bir eğretileme yapacak olursak: entelektüel mutsuzluğun nedeni de buralarda gizlidir. “Evdeki hesap çarşıya uymaz.”

İKİNCİ AYDINLANMA DÖNEMİ VE ENTELEKTÜEL BAKIŞIN EVRENSELLEŞMESİ

Avrupa’da II. Aydınlanma sürecinin hemen öncesinde, Platon Akademisi’ni çağrıştıran bir biçimde, geometrinin başlığa taşındığı önemli bir yapıtla karşılaşıyoruz. Anımsanacağı gibi Baruch Spinoza bütün bir varlık tasarımını, sistematik biçimde işlediği baş yapıtına, Geometrik Yöntemle Tanıtlanmış Etika adını veriyordu. Spinoza açısından Descartes’ın tümdengelimci matematik yöntemine bağlı olarak, geometrik teorem, aksiyom ve kanıtların güvenilirliği, varlığı, töz problemini, Tanrı bilgisini temellendirmenin biricik imkânıydı. Geometrik nesneler için uzay ne anlam ifade ediyorsa, dünyevî nesneler için de Tanrı aynı anlamı ifade ediyordu. Geometrik şekillerin varlığı ancak uzayla mümkün olduğu için, tüm dünyevî nesnelerin varlığı da Tanrı sayesinde mümkündü. Bu durum hem bir imkân, hem de bir zorunluluktur. Uzayın varlığı geometrik şekillerin matematik bir zorunlulukla ortaya çıkmasını sağlamıştır. Aynı şekilde Tanrı’nın varlığı da, onun özündeki matematik zorunluluktan ötürü, evrendeki diğer nesnelerin ortaya çıkmasının nedenidir. Bu nedenle evren bütünüyle bir ilgi ve karşı ilgiler ve bağıntılar sistemidir.

 
 
 

Çok sonraları, 20. yüzyılda, yani Aydınlanma’nın zirveye tırmandığı bir dönemde, Aydınlanma’nın son büyük entelektüel bakışını temsil eden Lenin, Spinoza’nın bu evrensel bağıntıyı dile getiren “her belirlenim, bir yoksamadır” (omnis determinatio est negatio) önermesinden, “dahiyane bir diyalektik çıkarım” diye övgüyle söz edecektir.

Spinoza’nın Tanrısı, bu bağıntılı nesnelerin oluşturduğu evrene içkindir. Tanrı’nın evrene içkin olması ve tek tek nesnelerin Tanrı sayesinde hayat bulması, aynı bağlamda tanrısal aklın varlığa içkin olması anlamına geliyordu. Bize göre 17. yüzyılın en güçlü entelektüel bakışı Spinoza tarafından özetle bu şekilde temsil edilmektedir.

Daha sonra II. Aydınlanma’nın başlangıcı olarak kabul edilen 1688 İngiliz Devrimi’nin havârisi John Locke, aklı, dolayısıyla entelektüel bakışı kıta Avrupa’sından adaya taşımıştır. Fakat Locke’un devlet ve toplum felsefesi bağlamında öngördüğü akılcılık, önemini, bilgi teorisi bağlamında duyumlara dayalı, iç ve dış deneye terk ederek, entelektüel bakıştan olası bir sapmanın ilk işaretini vermiştir. Hattâ bir bakıma, Lock’un empirizmi süreç içinde toplum felsefesi alanında siyasî liberalizmin önünü açarak, akılcılıktan ziyade empirizme uygun bir toplum yapısının oluşmasına katkı sağlamıştır. “Locke’un siyaset felsefesine etkisi, öylesine büyüktür ki, onu felsefî liberalizmin olduğu gibi, bilgi teorisinde empirizmin kurucusu olarak, aynı ölçüde ele almak zorundayız.”5 Bu sapma, daha sonraları David Hume üzerinden Ernst Mach’a uzanan izlenimci (empirist/impressionist) bir çizginin ortaya çıkmasını ve giderek pekişmesini sağlayacaktır. Birçok felsefe tarihçisine göre bilginin kaynağı konusunda, duyu verilerini; izlenimleri esas alan bu gelenek ile I. Aydınlanma döneminin Sofistleri arasında doğrudan bir ilgi söz konusudur. Öyleyse, Helenistik I. Aydınlanma döneminin öncülü olan Sofistlerin temsil ettiği Diyonisosçu-Herakleitosçu anlayış, 18. yüzyıl Aydınlanma döneminde, bir bakıma izlenimci filozoflar tarafından temsil edilmektedir. Yine tıpkı Helenistik Aydınlanma’da olduğu gibi, 18. yüzyıl Aydınlanmasında da öncülük görevini, bilgi teorisi bağlamında Sofistlerle yakın akraba olan izlenimci filozoflar üstlenmişlerdir.

Batı dünyasının bir kez daha Aydınlanmasına yol açan eğilim, yine bilginin kaynağı konusunda, duyu verilerini, deneyi ve göreceliliği esas alan filozofların yönelttiği kuşku dolu sorularda kendisini gösteriyor. Genellikle insan aklının, bilginin kaynağı olmaktan hayli uzak olduğu üzerinde yoğunlaşan izlenimci bakış, entelektüel bakışın tersine, aklın, deneyden edinilen bilgiyle akla dönüştüğü kanaatindedir.

Locke’a göre insan doğuştan herhangi bir ide bilgisiyle donatılmamıştır. Bilgisine sahip olmamız gereken iki önemli ide; yani imkânsızlık ve özdeşlik, asla doğuştan gelmezler.“İmkânsızlık ve özdeşlik isimleri, doğuştan veya bizimle birlikte ortaya çıkmaktan uzak iki ide’ye aittir, onları akılda oluşturmak büyük bir çaba ve itina gerektirir. Onlar bizimle birlikte dünyaya gelmekten hayli uzaktırlar, ilk çocukluk ve gençlik düşüncesine öylesine uzak düşerler ki, sanırım onların pek çok yetişkinde de eksik olduğu görülebilir.”6 Çocuğun zihni doğuştan beyaz bir kağıt gibidir. İnsan tin’i ide’ler hakkında sonradan bilgi edinmeye yönelik yetenekler ve eğilimler içerse de, bilginin oluşumu doğrudan deneye bağlıdır. Bilindiği gibi, Locke deneyi iç deney (reflection) ve dış deney (sensation) olarak ikiye ayırır. Dış deneyin konusu anlaşılabileceği gibi nesneler dünyasıdır. Nesnelere ait, renk, ses, koku, ısı, vb. nitelikler dış deney yoluyla elde edilir. İç deney ise, dış deney yoluyla edinilen bu niteliklerin, operasyona tâbi tutularak, zihnî bilgiye dönüşme sürecine işaret eder.

Bilginin kaynağı, oluşması ve hattâ konusunda öne sürülen bu tezler, içerdikleri hareketlilik, görecelik ve akışkanlık sayesinde, aynı dönemde deniz aşırı hareketliliğe yüksek bir ivme kazandıran İngiliz burjuvazisinin ve sermayenin akışkan tavrıyla uyum gösteriyor. Kuşkusuz bu uyum, Russell’ın yukarıda ifade ettiği gibi, Locke felsefesinin, siyasete, liberalizm şeklinde yansıması sonucunu doğurmuştur. “Yeni Çağ’ın yeryüzü devrimi olarak bilinen sermaye, tezgâhtan indirilen her gemiyle birlikte harekete geçiyordu: Dünyanın yatırılan parayla (finans kapital, abç.) çevrelenmesi ve onun, çıktığı kontoya başarıyla geri dönmesi.”7Geçmişi daha eskilere uzanan deniz aşırı ticaretin yanı sıra, sermayenin de ilk kez deniz aşırı bir hareketliliğe yönelmesi bu dönemin en önemli karekteristiğini; “hareketlerin hareketini” oluşturuyordu. Demek ki, Avrupa’da II. Aydınlanma dönemi, aynı zamanda sermayenin evrensel nitelik kazanması sürecine tekabül etmektedir. Dolayısıyla evrensel nitelik kazanan sermaye, kendisiyle birlikte deniz aşırı coğrafyalara taşıdığı Aydınlanmacı Aklı da gerek izlenimci bakış bağlamında, gerekse entelektüel bakış bağlamında evrensel kılma çabasına girişecekti.

Aydınlanma, Kıta Avrupası’na sıçradıktan sonra, tıpkı Helenistik I. Aydınlanma döneminde olduğu gibi izlenimci bakış’ın ikinci plana düştüğünü ve özellikle Alman Aydınlanması kapsamında entelektüel bakış’ın bir hayli yüceltildiğini görüyoruz. Kant tarafından Aydınlanma’nın, adeta salt bir akıl bilimi olarak tasarlandığını söyleyebiliriz. Bilindiği gibi, aklın bağımsızlığı, aklın ilke ve kategorilerinin yeniden saptanması, akla olan inancın ve güvenin yenilenmesi ve tüm varlığın akılda yeniden temellendirilme çabası bu dönemin en belirgin karekteristiğini oluşturur. Hegel, Fichte, Schelling üçlemesiyle devam eden akılcı Alman İdealizmi, bu dönemin, tartışmasız biçimde, entelektüel bakış tarafından belirlendiğinin göstergesidir.

Bu süreç bir yandan da Diderot, Feuerbach, Marx çizgisiyle birlikte materyalist bir içeriğe kavuşturularak, entelektüel bakış’ınmetafiziktenarındırılması çabasını sergiliyordu. Yine Lenin tarafından insan beyninin, maddenin en yüksek formu, düşüncenin de bu formun en yüksek işlevi olarak tanımlanması, entelektüel bakış’ın materyalist bağlamda zekice zirveye tırmandırılmasıdır (Fakat entelektüel bakış’a materyalist bir içeriğin kazandırılması, kuşkusuz, metafiziğin aşılması anlamına gelmiyordu. Bu ayrı bir tarışma konusudur). Tam da bu bağlamda, Lenin’in başta Ernst Mach ve diğer empiristlerle geliştirdiği polemik, bir anlamda Sokrates-Platon ikilisinin, Sofistlerle girdiği polemiğin iki bin beş yüz yıl sonraya uzanan bir devamı gibidir.

Ernst Mach’a göre: “Nesneler duyumları üretmez, bilakis duyu karmaşaları nesneleri üretir. Fizikçiye nesneler kalıcı gerçeklik olarak görünürler, böylece o, bütün nesnelerin sadece duyu karmaşaları için düşünce sembolleri olduğunu dikkate almaz.”8 Yukardaki ifade 19. yüzyılın başlarında ve 20. yüzyılın ilk yarısında, gerek idealist, gerekse materyalist tezler doğrultusunda zirveye taşınan entelektüel bakış’a yönelik en can alıcı eleştiriyi oluşturuyor. Burada Protagoras adeta iki bin beş yüz yıl sonra Ernst Mach’ın ağzından konuşmakta ve aradan geçen uzun yüzyıllar boyu, platonizmin felsefe tarihinde mutlak galibiyetini ilân ettiğini sandığı bir anda, sanki “ben henüz aşılamadım” demektedir. Bu, Lenin’e göre bilgi teorisi açısından tasarlanabilecek en saçma iddia olmakla birlikte, çürütülmesi en zor olanıdır.

Batı düşünce tarihinde iki Aydınlanma dönemi süresince, mutlak yenilmezliğine olan inancı sayesinde zirveye tırmanan akıl ve onun entelektüeli için, tam bayrağı dikmek üzereyken birden yanıbaşında Protagoras’ın hayâlini görmek, büyük bir mutsuzluk nedeni olsa gerektir.

Fakat akıl inatçıdır. Entelektüel bakış’ın materyalist bir içerikle Mach’a karşı yürüttüğü polemiğin sonuçları, aynı bakışın idealist yorumcularını tatmin etmemiş olsa gerektir. Bu bağlamda, Edmund Husserl’in 1913’te kaleme aldığı “salt bir görüngübilim üzerine fikirler” adlı baş yapıtı, Platonist-Apollonist entelektüel bakış’ın modern zamanlardaki en kapsamlı ve belki de son büyük eseridir.

Fenomenolojinin babası Husserl, nesneler dünyasıyla ciddi ve kapsamlı bir hesaplaşmaya girer. Rastlantının egemen olduğu maddi evren, güvensiz bir alandır. Nesneler dünyası aldatıcıdır. Varlığın kendisini kavrayabilmek için mevcut nesneler dünyasını paranteze alarak yok saymak ve varlığı, onu oluşturan mutlak biçimler olarak ele almak gerekir. Duyu verileriyle kavranan nesnelerin paranteze alınarak yoksanması, aynı zamanda bir indirgeme yöntemidir. Maddi dünya, bilincimize yansıyarak bizde kendi karşılıklarını (intention) oluşturmuştur. Doğal dünya bir bilinç bağıntısından (korrelat) başka bir şey değildir. İşte indirgeme yöntemi bilincimizin bu yansımalardan arındırılması anlamına da geliyor. “Burada daima dikkat edilmesi gereken şey: Nesnelerin ne olduğudur, sadece kendisinden söz ettiğimiz, varlıkları yoklukları üzerinde, şöyle ya da böyle var oldukları üzerinde yalnızca tartıştığımız ve akıllılıkla deneyin nesnesi olduğuna karar verdiğimiz nesneler.”9 Demek ki nesneler, deneyin ve duyu verilerinin bir bağıntısı, bir sonucudur. Ancak onlar varlığın kendisi değil birer yansımalarıdır. Dolayısıyla nesneler ve duyumlar düzeninde kalarak varlığı bilmemizin imkânı yoktur. Hakiki varlık, yalnızca nesneler dünyasının bağlayıcı zincirinden kurtulabilen aklın kavrayabileceği salt biçimler dünyasıdır. Ve elbette ki bu dünya salt mantığın ve matematiğin dünyası olmak zorundadır.

Ağırlıklı etkisini 50’li yıllara kadar sürdüren Husserl fenomenolojisi entelektüel bakış’ın, idealist bağlamdaki son ve sistem anlamında en gelişmiş aşamasını oluşturmuştur. 50’li yıllardan itibaren, varlık ve bilgi problemini bir sistem felsefesi kapsamında temellendiren; dahası felsefeyi, bir sistem kurma meselesi olarak öngören başkaca Apollonist-Platonist bir anlayışla karşılaşmıyoruz. Denilebilir ki, 50 ve 80 arasında entelektüel bakış belli bir yorgunluğun veya Husserl’den sonra kendisini yeniden üretememenin etkisiyle olsa gerek, bilgi ve varlık kuramlarındaki birikimini daha çok hazırdan yiyerek ve etik’e yatırarak değerlendirmeye çalışmıştır. Bu zaman diliminde entelektüel bakış’ın, daha çok etik vurguları öne çıkaran dünya görüşleri arasında yer almaya çalışarak, toplum ve siyaset felsefesine kayması, bazı önemli anlam kaymalarına da yol açmıştır. Ancak, dünyada insan eliyle gerçekleştirilen her türlü felâketin, yüceltilmiş bir akla dayandırılarak meşru gösterilme çabası, aklı ve onun varlık ve bilgi problemlerine ilişkin kazanımlarını her dönem sorgulamak gereğini doğuruyor.

1 G. W. F. Hegel, Wissenschaft der Logik, I. s. 44 Frankfurt am Main 2000.

2 Walter Kranz, Griechische Philosophie, s. 104 Wiesbaden 1950.

3 Sextus Empiricus, Adversus Mathematicos VII, Die Sophisten, s. 43 Stuttgart 2003.

4 Friedrich Nietzsche. Werke II. Die Philosophie, s. 43 Wien 1980.

5 Bertrand Russell, Philosophie des Abendlandes, s. 613 Wien/Zürich 1992.

6 John Locke, Versuch über den menschlichen Verstand, s. 82 Hamburg 2000.

7 Peter Sloterdijk, Sphaeren II. s. 882 Frankfurt am Main 1999.

8 Ernst Mach, Analyse der Empfindungen, s. 23 Jena 1918.

9 Edmund Husserl, Die phaenomenologische Methode, s. 183 Stuttgart

İLETİŞİM edebiyatokyanus@gmail.com  
   
edebiyatokyanus 640428 ziyaretçi (1177940 klik) kişi burdaydı!
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol