FARKLI EĞİTİM SEVİYELERİNDE ESTETİK BEĞENİ*
Melek GÖKAY**
Ahmet DEMİR***
ÖZET
Farklı eğitim düzeylerinde bulunan bireylerin öğrenimleri sırasında almış oldukları Resim-iş
dersleri estetik beğeni düzeylerine ne kadar etki yapmıştır? Resim-iş derslerinde estetik eğitimin ve
öğretimin gerçekleştirilmesi sonucunda öğrencilerin estetik beğeni düzeylerinde olumlu yönde bir
gelişim gözlenebilir mi? konularını ele alan bu araştırmada eğitimin estetik beğeni düzeyinde
değişikliklere neden olduğu fakat estetik beğeninin daha çok popüler kültür etkisinde kaldığı
belirlenmiştir. Estetik beğeni düzeyinin niteliğinin artırılması ve hayattan daha fazla haz
alınabilmesi için estetik eğitimin gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Sanat eğitimi, estetik eğitimi, estetik beğeni.
ABSTRACT
In this research, it was analysed if art courses given at different level of education influence
related students’ aesthetic preferences and aesthetic perceptions. It was also searched if the
aesthetic education given in art lectures effects students’ aesthetic preferences level positively. It
was found out that, aesthetic preferences of students could be influenced by means of art
education, but popular culture was determined the main effective factors on their aesthetic
perceptions. This research pointed that in order to improve aesthetic perception and living
quality of students their aesthetic level should be increased also.
Keywords: Art education, aesthetic education, aesthetic preference.
GİRİŞ
Günümüz toplum yaşamında görsel kültür bombardımanı altında Görsel
Sanat Eğitimi derslerinin içeriğinin estetik ifadeden ve estetiğin anlamından
eksik kalmasının kabul edilemez olduğu bir gerçektir. Çevremize baktığımızda
genel eğitim sistemimiz içerisinde estetik eğitiminin eksikliği hissedilmektedir.
Mimari yapılardaki düzensizlikler, herkesin kendi beğenisine göre rengarenk
boyanan evler, betona çevrilen yeşil alanlar, çeşitli ebatlarda düzensiz yapılan
reklam tabelaları v.b.nin yanısıra zevksizlik ürünlerine olan taleplerin artması bu
değerlendirmeye estetik eğitimin eksikliğine birer örnek teşkil etmektedir.
Estetik ve Güzel Kavramı
Baumgarten'e göre, estetik, duyulur bilginin bilimi'dir ve zihin bilgisinin
bilimi olan mantığın duyu bilgisi alanındaki karşılığıdır (Tunalı, 2001). Kendisine
bakanda haz ile beğeni duyumları uyandıran nesnelerin en belirleyici niteliğini
veya yetisini anlatan estetiğin temel kavramı; gönül okşamak, iç gıcıklamak,
büyülemek, yaşama sevinci uyandırmak türünden hep olumlu duygulanımlar
doğuran şeylerin veya sanat yapıtlarının en belirleyici nitelikleridir. Bu amaçla
* Bu makale Ahmet DEMİR’in “Farklı eğitim düzeylerinde estetik beğeni üzerine bir araştırma”
başlıklı Yüksek Lisans tezinde elde edilen verilerin tekrar değerlendirilmesiyle hazırlanmıştır.
** Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi
*** MEB Görsel Sanat Öğretmeni
Melek GÖKAY – Ahmet DEMİR
330
güzeli veya güzel olanın güzelliğini anlamak amacıyla, bazen biçim veya renk
uyumu gibi güzel olanın kendisindeki farklı nitelikleri, bazen de özgünlük,
imgelemin parlaklığı, en üst düzey yaratma gücü, el becerisinin yetkinliği gibi
yaratanın değişik yeti ile becerileri öne çıkarılarak sanat ürünlerine değer
verilmeye çalışılmıştır (Frozel, 2004).
Sanat görsel okur-yazarlığı geliştiren ve insanlar arasındaki iletişimi sağlayan
bir araç konumundadır. Sanat eserinin farklılığının anlaşılmasında estetik;
sanatın doğasını, anlamını, değerini bulmaya çalışarak, sanat eserlerinin daha iyi
anlaşılmasına, sanat eserinin değerlendirilmesine ve eser hakkında karar
vermenin geliştirilmesine yardım eder (Gökay, 1998).
Gündelik dilde güzel bir davranış, güzel bir çalışma, güzel bir iş, güzel bir
kanıt, güzel bir ameliyat v.b. iyi, yararlı, doğru ve başarılı gibi değer kavramlarıyla
eşanlamlı olarak kullanılan "güzel" değeri, aslında özel bir değeri,
estetik değeri gösterir. Bu özel ve dar anlamında güzel, estetikçe değerli olanlarla
aynı anlama gelir. Güzel bir manzara, güzel bir yapı, güzel bir tablo, güzel bir
roman v.b. anlatımlar söz konusu nesnelerin, estetik yönden değerli olduğunu
bildirir (Eczacıbaşı, 1997).
İnsan, çevresinde var olanların farkına vardığı, gördüklerini yorumladığı, bu
yorumlarında güzellikleri aradığı, fonksiyonunu değiştirmeden nesnelere
farklılıklar kattığı sürece kendini ifade edebilmenin hazzıyla daha mutlu
olmaktadır. Bu olay, işe kendi imzasını atmakta duyulan hazzı ve unutulmama
arzusuyla eşdeğer duyguları içermektedir. Fonksiyonel olarak yapılan ve basit
anlamda yer örtüsü denilebilecek halının, yüzlerce türü ve binleri aşan desende
yapılmasının nedeni fonksiyonel ihtiyaçlarla açıklanamaz. Bu açıklama ancak
estetik beğeni farklılıkları ve insanın yaptığı işte kendisine özgü değişiklikler
yapma isteğindendir. Kısaca yapılan işe kendi estetik tercihlerini katma isteğidir.
Bir müzik dinlerken, bir şiir okurken ve bir resim seyrederken, kurduğumuz
bu ilginin kendisinin dışında bir başka ereği yoktur. Bir müziği niçin dinleriz?
Ondan haz duymak için mi? Yoksa müzik eğitimimizi arttırmak, hoş bir vakit
geçirmek ya da kültürümüzü zenginleştirmek için mi? Eğer sadece haz duymak,
estetik haz duymak ereği ile bir müzik yapıtını dinliyorsak, o zaman böyle bir
tavrın ereği kendi içinde bulunur. Yoksa öbür amaçlar için müzik dinliyorsak, o
zaman erek estetik tavrın dışında bulunan bir erek olmuş olur ve böyle bir tavır
estetik olma niteliğinden yoksun olur. Çünkü estetik tavrın ereği, estetik tavrın
içinde bulunur (Tunalı, 2001).
Sanat ne için vardır? sorusunun cevabı insanın güzeli arama isteğiyle ilgilidir.
Estetik açıdan güzel olgusunun farklılığı insan toplulukları arasında zaman
içinde değişim göstermesi estetik algılamalarda farklılaşmaları göstermektedir.
Sanat tarihinden bilindiği gibi bir zaman güzel olarak tanımlanan objeler, başka
bir zaman ve yerde güzel olarak kabul görmemekte veya red edilmektedir.
Sonuçta estetik farklılıklar da göz önüne alınarak, sanatın daha geniş açıdan
değerlendirildiği sosyal, kültürel ve kişisel değerlerin, anlamların değişimler
gösterdiği insanlara öğretilmeli ve düşündürülmelidir (Gökay, 1998).
Hepimizin bildiği gibi, temel teknolojik bilimsel bilgiler her zaman her insanı
ilgilendirmeyebilir. Ama güzelle ilgilenmeyen, dolayısıyla (temelde güzelliği
Farklı Eğitim Seviyelerinde Estetik Beğeni
331
arayan) sanata yatkın olmayan insan yoktur. Bir izbenin duvarlarını boyayan, bir
çorbayı maydanozla süsleyen veya saçlarını yana doğru tarayan kişi “güzeli”
bulmaya çalışmaktadır. Ancak herkesin güzelle ilişkisi aynı yoğunlukta, aynı
belirginlikte değildir. Güzel kimileri için sıradan bir değer olurken kimileri için
bir yaşam koşuludur (Timuçin, 2000).
Estetik algılamanın insandan insana değişmesi, estetiğin sonradan içinde
yaşanılan kültür ortamı ve edinilen eğitim-öğretimle farklılaştığını
göstermektedir. Öyleyse çocukluk yaşından itibaren verilecek estetik eğitim
sayesinde, daha farklı ve estetik algılaması güçlü olan bireyler olarak
yetiştirilmesi başarılabilir. Wenchun ve Kazuhiro’nun da (2002) belirttiği gibi;
kültür ve çevrenin insanın estetik beğeni düzeyi üzerinde azda olsa bir etkisi
olmakla birlikte, eğitim ve öğretimle kazandırılanlar daha da fazla olmaktadır.
AMAÇ
Bu araştırmada, Jeffers’in (1997) ABD’da uyguladığı çalışmada da olduğu
gibi, farklı eğitim seviyesindeki öğrencilerin almış oldukları sanat eğitimi
düzeyinin ilgili öğrencilerin estetik tercihlerine olan etkisi bulunmaya
çalışılmıştır. Böylece öğrencilerin tercihlerindeki, (başka bir deyişle)
beğenilerindeki belirgin farklılıklar ve bunun gelişimi ile birlikte ortaya çıkan
sonuçların değerlendirilip gerekli eksiklerin belirlenerek sanat derslerinde estetik
duyarlılığın geliştirilebilmesi için nelerin uygulanabileceğini belirlemek
amaçlanmaktadır. Ayrıca bu araştırmada sanat eğitimi kapsamında estetik
eğitiminin toplumsal hayatta gerekliliği, daha kaliteli yaşam arayışına etkileri ve
elde edilen sonuçlarla; sanat eğitimcilerine, yöneticilere, araştırmacılara ve
program geliştirme uzmanlarına verilebilecek katkılar belirlenmiştir.
YÖNTEM
Bu araştırmanın başında belirlenen amaca ulaşmak için öğrencilerin estetik
tercihlerini belirlemede kullanılacak olan veri formunda yer alacak yerli ve
yabancı sanatçılara ait yirmi adet röprodüksiyon seçilmiştir (Tablo 1). Bu eserler
seçilirken her sanat kuramına ait örneklerin dengeli bir şekilde yer almasına özen
gösterilmiştir ve her sanat kuramı için yabancı ve yerli sanatçıların eserlerinden
oluşan beşer eser seçilmiştir. Biçimci, anlatımcı, yansıtmacı ve işlevsel sanat
kuramlarına göre belirgin özellikleri olan peyzajlar, portreler, natürmortlar,
figüratif resimler, minyatür, afiş, heykel gibi sanat eserlerinin röprodüksiyonları
öğrencilerin incelemesi gereken eserler olarak belirlenmiştir. Ayrıca ilgili
öğrencilerin estetik beğeni düzeyleri belirlenirken; öğrencilerin incelemeleri
gereken röprodüksiyonlara karşı vermiş oldukları tepkiler ve bu tepkilerin farklı
eserler üzerindeki dağılımı, en çok beğenilen eserlerle hiç beğenilmeyen eserlerin
sanat kuramlarına göre neler olduğu belirlenmeye çalışılmıştır.
Melek GÖKAY – Ahmet DEMİR
332
Tablo 1. Ankete katılan öğrencilerin estetik tercihlerini belirlemek için
kullanılan sanat eserleri.
Eser
No
Sanatçı Adı Eser Adı Eser
No
Sanatçı Adı Eser Adı
1 RODİN Düşünen adam heykeli 11 Saip TUNA “Mürüvet Pek” in
portresi
2 Özdemir
ALTAN
Kompozisyon 12 Sabri BERKEL Simitçi
3 Cemal TOLLU Anne ve çocuk 13 F. Nisa ZEİD Beyazıt meydanı
4 T. LAUTREC Tete-a tete supper 14 F. Nisa ZEİD Soyut kompozisyon
5 LEVNİ Surname-i Vehbi
Mehter takımı
15 Salvador DALİ Heykel , dans
6 Selim ALTAN Kuzey yolu 16 B. Naci
İSMİYELİ
Narlı kompozisyon
7 Pablo PİCASSO Edelman ile pfeife 17 G. COURBERT Naturmort
8 Neşe ERDOK Saltanat 18 Salvador DALI Eriyen saat
9 Mengü ERTEL İstanbul film festivali
afişi
19 M. HOBBEMA Middleharnis’te
cadde
10 Pablo PİCASSO A child with a dove 20 V. Van GOGH Peyzaj, sarı başaklar
Bu eserlerin baskıları katılımcıların kolayca inceleyebileceği boyutlarda
(30x20cm) ve renkli olarak hazırlanmıştır. Katılımcıların değerlendirmelerini
kolay yapmaları için röprodüksiyonlar rastgele, herhangi bir gruplama
yapılmadan 1’den 20’ye kadar numaralandırılmıştır.
Bu araştırmada kullanılacak anketin oluşturulmasında dört ana bölüm
belirlenmiştir. Fakat bu makalede anketin ilk iki bölümü üzerinde durulmuştur.
Anketin 1.bölümünde, öğrencilerin kişisel bilgileri yer almıştır. Anketin 2.
bölümünde ise araştırmanın en önemli kısmını oluşturan beğeni ifadeleri ve eser
numaralarının bulunduğu tablo yer almaktadır. İki farklı beğeni ifadesinin (“çok
beğendim” ve “hiç beğenmedim” ifadeleri) yer aldığı bu bölümde yirmi eser tek
tek değerlendirilmiştir. Her grup ayrı ayrı, ankete katılan birey sayısına ve
eserlere verilen tepkilere göre; hem kendi içinde hem de gruplar arasında
kıyaslanmıştır.
Araştırmanın sınırlılıkları: Farklı eğitim seviyelerine uygulanacak anket
için seçilen öğrenci grupları, Konya il merkezi sınırları içinde bulunan aşağıdaki
eğitim kurumları ile sınırlıdır.
(Yükseköğretim öğrenci grubu); Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi,
Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Resim-iş Eğitimi Anabilim Dalı 1.sınıf (YÖG-
1) ve 4.sınıf (YÖG-2) öğrencileri. YÖG-1 grubunu oluşturan 1.sınıf öğrencileri,
9 erkek ve 19 kız (toplam 28 öğrenci) öğrencidir. YÖG-2 grubunda ise, 4.sınıf
öğrencilerinden 9 erkek ve 19 kız (toplam 28) öğrenci bulunmaktadır. Bu YÖG-
1 ve YÖG-2 grubunu oluşturan öğrenciler lise düzeyinden sonra, ÖSYM’nin
yapmış olduğu ÖSS sınavından almış oldukları belirli bir baraj puanı aşıp özel
yetenek sınavlarıyla bölümlerine girmişlerdir. Genel olarak öğrencilerin
Farklı Eğitim Seviyelerinde Estetik Beğeni
333
çoğunluğu Resim-iş Eğitimi Anabilim Dalına girmeden önce bir veya birkaç
sanat eğitimcisi tarafından yetiştirilmiş ve bu bölümün sınavlarına
hazırlanmışlardır. Üniversitede almış oldukları derslere bakıldığında; genel
kültür, eğitim formasyonu ve alan eğitimi (sanat eğitimi dersleri) olarak üç
grupta ders aldıklarını görülebilir. Bu öğrenciler; desen, anasanat atölye (resim),
perspektif, fotoğraf, teknik resim, yazı, grafik, sanat tarihi, sanat felsefesi, sanat
eleştirisi, sanat sosyolojisi, estetik, heykel, özgün baskı, seramik gibi sanat
dersleriyle dört yıl boyunca eğitim almaktadırlar. Bu bölümün öğrencileri
“Görsel Sanatlar Öğretmeni” unvanı ile mezun olmaktadırlar. Bu öğrencilerin
sosyal, ekonomik ve kültürel özellikleri birbirlerinden oldukça farklıdır ve
değişik yerleşim birimlerinden gelen öğrenciler olarak değerlendirilebilir.
(Yükseköğretim öğrenci grubu); Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi,
Sınıf Öğretmenliği Bölümü, 2.sınıf (YÖG-3) öğrencileri (8 erkek ve 12 kız olmak
üzere toplam 20 öğrenci). Bu gruptaki öğrencilerin bölümlerinde almış oldukları
dersler; genel kültür, eğitim formasyonu ve tüm branş derslerini kapsamaktadır.
Bu bölümün öğrencileri “Sınıf Öğretmeni” unvanı ile mezun olmaktadırlar.
Mezun olduktan sonra İlköğretim I.kademe okullarında; resim, beden eğitimi,
müzik, hayat bilgisi, Türkçe, matematik, fen bilgisi, sosyal bilgiler gibi dersleri
yürütmektedirler. Bu öğrencilerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerine
bakıldığında; farklı özelliklere sahip ve farklı yerleşim birimlerinden gelen
öğrenciler olarak değerlendirilebileceği görülmektedir.
(Ortaöğretim öğrenci grubu); MEB, Konya Lisesi, 10.sınıf (LÖG-
1)öğrencileri. Toplam 20 öğrenciden (13 erkek ve 7 kız) oluşan bu grubun genel
özelliklerine baktığımızda; ders notlarının düşük ve sözel bölümün daha kolay
olduğu varsayımıyla bu bölüme yerleşmiş olan öğrenciler olduğu görülmektedir.
Bu öğrenciler 9.sınıfta ve 10.sınıfta resim dersi görmüşlerdir. Resim derslerini
okulda resim derslerinin işlenmesi ve uygulanması için ayrılmış bir atölyede
işlemektedirler. Ancak atölyenin şartlarına bakıldığında resim dersi için yetersiz
fiziksel şartlara sahip olduğu görülmüştür.
(Orta öğretim öğrenci grubu); MEB, Konya Çimento Anadolu Güzel
Sanatlar Lisesi, 11.sınıf (LÖG-2) öğrencileri (5 erkek, 16 kız). Toplam 21
öğrenciden oluşan bu grubun genel özelliklerine baktığımızda; ilköğretimden
sonra belli bir başarı puanını yakalayan ve resim konusunda özel yetenek
sınavını başaran öğrencilerin olduğu görülür. Bu öğrenciler genel derslerle
birlikte verilen sanat derslerini de içeren yoğunlaşmış bir müfredatla ders
görmektedirler. Desen, temel tasarım, renkli çalışmalar, heykel, resim atölye,
sanat tarihi, sanat eleştirisi, sanat felsefesi, estetik gibi sanat içerikli dersler
almalarıyla diğer ortaöğretim grubuna göre farklı özellikler göstermektedir. Bu