http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/167/orta3-topbas.htm
Özet
Bu çalışmada, Fransız yüksek öğretim sisteminin mevcut yapısal durumu incelenmektedir. Paris Akademisi (Académie de Paris) örneğinden hareketle akademilerin örgütsel yapısı hakkında bilgiler verilmektedir. Rektörlük ve rektörlüğe bağlı birimler hakkında özet bilgiler yer almaktadır.
Üniversitelerle ilgili olarak, üniversiter yapının devreleri ve programları konusunda bilgi sunulmaktadır. Üniversitelerde izlenmekte olan genel programlar ve meslekî programlar hakkındaki açıklamalara yer verilmektedir. Ayrıca üniversitelerin örgütsel yapıları da ele alınmaktadır. Üniversitelerde bulunması zorunlu üç kurulun (yönetim, bilim, üniversiter hayat ve eğitim) yapıları ve işlevleri açıklanmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Yüksek öğretim, eğitim sistemi, Paris Akademisi
1. Giriş
Türkiye, AB'ne uyum çerçevesinde hemen her alanda değişiklikler gerçekleştirmektedir. Bu değişikliklerden Türk eğitim sistemi de etkilenmektedir. İlk ve orta öğretimde yapılan değişikliklerden bazıları uygulamaya konmuş olmasına rağmen, yüksek öğretimle ilgili yapılması tasarlanan değişiklikler henüz tartışılmaktadır. AB ülkelerinin yüksek öğretim sistemleri hakkındaki bilgiler, yüksek öğretimle ilgili tartışmalara belli bir katkı sağlayabilir. Bu çalışmada, bu amaçla Fransız yüksek öğretim sistemi incelenmiştir.
Fransa, yönetim şekli Cumhuriyet olan bir ülkedir. Anayasası 1958'de düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilir ve çok önemli yetkilere sahiptir. Başbakanı cumhurbaşkanı atar. Başbakan ise cumhurbaşkanına ve parlamentoya karşı sorumludur.
Fransa'nın nüfusu 1 Ocak 2002 tarihi itibarıyla 60,7 milyondur. Km2'ye düşen insan sayısı 107 olan Fransa'da, 2002 itibarıyla aktif nüfusun %9'u işsiz durumdadır. Bu miktar 2,35 milyon kişiye tekabül etmektedir (http://www.diplomatie.gouv.fr/france/fr/geo/popu04.html).
Fransa her biri 2-8 vilayeti kapsayan 22 bölgeye ayrılmıştır. Fransa'nın, Fransa'da 96, deniz ötesi yerlerde 4 vilayeti ile, 2 bölgesel topluluğu (Mayotte, Saint-Pierr ve Miquelon) ve 3 deniz ötesi bölgesi (Polenezya, Yeni Kaladonya, Wallis ve Futuna) bulunmaktadır. Resmî dili, öğretim dili de dahil, Fransızca'dır (http://www.education.gouv.fr/syst/orgs1.htm).
2. Fransa'nın Eğitim Sistemi
Fransa'da eğitim laiktir. Yani devlete ait eğitim kurumlarında dinî eğitim yapılmaz. Eğitim, 16 yaşına kadar zorunludur, ücretsizdir ve kamuya ait bir hizmet alanıdır. Eğitimciler Millî Eğitim Bakanlığı tarafından atanır.
Eğitim sisteminin genel amacı; bir yandan herkesi okullu yapmak, “okulu terk etme” oranını (yaklaşık %10) azaltmak, meslekî ve teknik eğitime duyulan soğukluğu önlemek, diğer yandan sorumlu ve kültürlü, toplumda ve aktif hayatın her alanında yer alabilecek, toplumun ve ekonomik faaliyetlerin gelecekteki tekamülüne uyum sağlayabilecek, yeni bilgileri transfer edebilecek vatandaşlar yetiştirmektir (http://www.iufm.fr/f_qu-iufm.htm).
Öğretim muhtevası ; çeşitli dillerin öğretimini geliştirme, güzel sanatlar ve vatandaşlık eğitimini geliştirme, ortaokulda çok alanlı uygulamaları geliştirme, derslerde bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasını geliştirme olarak sıralanabilir (http://www.iufm.fr/f_qu-iufm.htm).
Fransa'da, eğitim politikasının belirlenmesi ve uygulamaya konulması Anayasa gereğince hükûmetin yetkisindedir. Hükûmet içinde ise, Millî Eğitim, Araştırma ve Teknoloji Bakanlığı eğitim politikasından sorumludur. Bakanlık ayrıca, eğitimden sorumlu bir delege bakandan da destek almaktadır. Diğer yandan, Tarım ve Balıkçılık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Gençlik, Spor ve Kültür Bakanlığı da kendi alanlarında gençlerin eğitim sorumluluklarını üstlenerek Millî Eğitim, Araştırma ve Teknoloji Bakanlığına katkıda bulunaktadırlar (Türkoğlu,1998,226;http://www.education.gouv.fr/syst/orgs1.htm). Millî Eğitim Bakanlığı, bakanlığa verilen sorumlulukların niteliğine göre, Millî Eğitim Bakanlığı ismi sabit kalmak üzere farklı biçimlerde adlandırılmaktadır. Mevcut (2005) hükûmet yapısında Millî eğitimden sorumlu bakanlık “Millî Eğitim, Yüksek Öğretim ve Araştırma Bakanlığı” olarak adlandırılmış ve bakanlık bir delege bakandan destek almaktadır (http://www.premier-ministre.gouv.fr/acteurs/gouvernement/).
Fransız eğitim sistemi, tarihî gelenek nedeniyle, 1982 yılına kadar katı bir merkeziyetçi yapıya sahipti. Fransa, devlet tarafından kullanılan bazı yetki ve sorumlulukları bölgelere aktarmaya karar verdikten sonra, 1982'den itibaren yerinden yönetim çalışmalarına hız vermiş ve bu çalışmalarını 1987'de tamamlamıştır (Demirel, 1998,23). Bu çalışma, merkezi yönetim ile taşra arasındaki yetki kullanma alanlarını köklü bir şekilde değiştirmiştir. Bununla birlikte, devlet, kamu ve eğitim hizmetlerinin tutarlı bir şekilde yapılması konusunda kefil olmak suretiyle önemli rolünü muhafaza etmektedir (http://www.education.gouv.fr/syst/orgs1.htm).
Fransız eğitim sistemi, akademiler çerçevesinde örgütlenmiştir. Fransa'da 1996 itibarıyla 30 akademi bulunmaktadır. Her akademinin başında bir rektör bulunur. Rektör, bakanlar kurulunun tavsiyesi ile Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Akademi çevresindeki eğitim kurumlarının tamamından rektör sorumludur. Rektör, bakanlık talimatlarını uygular. Ulusal yönlendirmeler çerçevesinde bir eğitim ve formasyon politikası belirler ve akademide ve bölgede siyasî ve sosyo-ekonomik sorumlularla ilişkiler kurar. Rektör ayrıca başında bulunduğu akademiye bağlı üniversitelerin şansölyesidir (B.O. n° 3, du 16 janvier 1997).
Akademilerle ilgili olarak, “Akademilerin Örgütsel Yapısı: Paris Akademisi Örneği” başlığı altında daha ayrıntılı bilgi verilmiştir.
3. Eğitim Kademeleri
Fransa'da eğitim sistemi; ilk, orta ve yüksek olmak üzere üç öğretim kademesinden oluşmaktadır.
3.1. İlköğretim
Fransa'da ilköğretim, okul öncesi ve temel eğitim olmak üzere iki kademeden oluşmaktadır.
Okul Öncesi Eğitim : Fransız eğitim sistemi içerisinde ilk öğrenmeler devresini oluşturmaktadır. Bu devrede küçük, orta ve büyük olmak üzere üç bölüm bulunmaktadır. Fransa'da okul öncesi eğitim zorunlu değildir. 3-5 yaş arası çocukların eğitimini kapsamaktadır. 3 yaş çocuklarının %99,5'i, 4-5 yaş çocuklarının %100'ü okul öncesi eğitim kurumlarına devam etmektedir ( http://www. iufm.fr/f_qu-iufm.htm).
Temel Eğitim (ilkokul): Başlangıç ve uyum sınıfları olmak üzere iki devreden oluşur: Temel öğrenmeler devresi, derinleşme devresi. Beş yıllık bir süreyi kapsayan temel eğitim, 6-11 yaş çocuklarının eğitimini kapsamaktadır. Temel eğitimde hazırlık, başlangıç ve orta olmak üzere üç dönem bulunmaktadır. Hazırlık dönemi ilkokul birinci sınıfa; başlangıç dönemi ilkokul ikinci ve üçüncü sınıflara; orta dönem de ilkokul dördüncü ve beşinci sınıflara denk düşmektedir (A l'école en France,1993, 10).
3.2. Orta Öğretim
Orta öğretim iki kademeden oluşmaktadır. Birinci kademe dört yıl, ikinci kademe üç yıl sürmektedir. Dört yıl süren birinci kademe zorunlu eğitim kapsamı içine girmekte ve kolej olarak adlandırılmaktadır. Kolejlerde birinci yıl “gözlem ve uyum” devresi, ikinci ve üçüncü yıllar “derinleşme” devresi, dördüncü yıl “yönlendirme” devresi olarak adlandırılır. Dördüncü yılın sonunda, öğrenciler yıl içi ve yıl sonu sınavlarındaki başarılarına göre “diplome national du brevet” diye adlandırılan ortaokul diploması alırlar. Dört yıl süren ortaokul (college) eğitimi, genel ve teknik lise ile dengi meslek eğitimi okullarına bir hazırlıktır. Bu çağ öğrencilerinin okullaşma oranı %100'dür.
Üç yıl süren ikinci kademe ise lise olarak isimlendirilir. Liselerde, birinci yıl “belirleme”, ikinci ve üçüncü yıllar ise “bitirme” devresi olarak adlandırılmaktadır. Genel ve teknik liseler üç yıl sürer. Üç sınıfı başarıyla tamamlayan öğrenciler lise bitirme sınavı olan bakalorya (baccalauréat)'ya hazırlanırlar. Genel ve teknik lise diplomaları öğrencilere yüksek öğretime girme hakkını kazandırır.
Bu çağ öğrencilerinin okullaşma oranı %92'dir. Lise öğrencilerinin %70'i bakalorya (baccalauréat) düzeyine ulaşmaktadır.
Meslek okulları iki yıllık olup, BEP (Brevet d'Etudes Professionnelles, Meslekî Eğitim Diploması) veya CAP (Certificat d'Aptitude Professionnelle, Meslekî Yeterlilik Diploması) diye adlandırılan, meslek eğitiminin birinci aşamasını oluşturan diplomaları vermektedir. İki yıl daha devam edildiğinde teknik lise diploması (baccalauréat professionnel ) için sınavlara girilebilir (ONISEP,2005:6).
3.3. Yüksek Öğretim
Fransa'da üniversite geleneği uzun bir geçmişe sahiptir. 1179 yılından beri Paris'te, 1229'dan beri Toulouse'da ve 1289'dan beri de Montpellier'de üniversite bulunmaktadır. Yılda 125 bin yabancı öğrenci kabul eden Fransa'da bugün 30 Akademi ve bu akademiler bünyesinde 82 üniversite ve yaklaşık 300 yüksek okul bulunmaktadır. Eğitim sistemi uluslararası planda tanınan eğitim alanlarının ve diplomalarının kalitesini garanti etmektedir (Etudier en France, 1997:2). Fransa'da yüksek öğretim çağına gelmiş öğrencilerin okullaşma oranı %73, 19-25 yaş arası çağ nüfusunun okullaşma oranı %52'dir. Yüksek okul öğrencilerinin %50'den biraz fazlası bac+2 (ön lisans) düzeyine ulaşmaktadır (http://www. iufm.fr/f_qu-iufm.htm).
Fransız eğitim sistemi, amaçlarına, yapılarına ve kabul şartlarına göre sınıflandırılabilen üç tür eğitim kurumunu kendi içinde barındırmaktadır. Bu üç tür kurum iç içe bulunmaktadır: üniversiteler, yüksek okullar ve özgün eğitim veren yüksek okullar. Yüksek öğretimde eğitim süresi, bakaloryadan sonra 2-11 yıl arasında değişmektedir.
3.3.1. Üniversiteler
Üniversiteler, bakalorya veya dengi diplomalara sahip öğrencileri kabul ederler, çok çeşitli alanlarda ( edebiyat, insani bilimler, hukuk bilimleri, ekonomi, yönetim, fen bilimleri, tıp, eczacılık, teknoloji, güzel sanatlar, siyasi bilimler...) eğitim verirler ve araştırmacı yetiştirirler.
Tablo 1'de görüldüğü gibi üniversite eğitimi üç devreyi kapsamaktadır. Birinci devre 2 yıl olup DEUG (dög) olarak adlandırılır. İkinci devre DEUG +2 yıldır. DEUG+1 yıl olan kısım lisans, lisans+1 yıl olan kısım ise maitrise (metriz) olarak adlandırılır. Üçüncü devre ise metrizden sonra 1-4 yıllık bir eğitim süresini kapsamaktadır.
Tablo 1: Üniversiter Yapının Devreleri ve Programlar (Etudier en France, 1997,8).
<v:imagedata o:href="http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/167/167_resimler/33.jpg" src="file:///C:DOCUME~1gurkanLOCALS~1Tempmsohtml1