547
KAMU YÖNETİMİNDEN BİLGİ YÖNETİMİNE
Prof.Dr.Bülent Karakaş
Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Kamu Yönetimi
bkarakas@yyu.edu.tr
Arş.Gör.Aysun Yaralı
Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Kamu Yönetimi
aysun_yarali@hotmail.com
ÖZET
Bu bildiride, kamu yönetiminin rekabetçi ortam içerisinde yeniden yapılanmasını gerçekleştirmede,
bilgiyi yönetme gerekliliği tartışılmıştır. Öncelikle bilginin değişen anlamı, toplumların bilgi merkezli olarak
inşasının önemi, bilgi teknolojileri ve kamu yönetimde kullanımının etkileri irdelenmiştir. Bu nitelikteki bir
kamu yönetiminin klasik anlamı değişerek, toplumda ve yönetimde oluşan entelektüel sermaye birikimi
aracılığıyla da, bilgi yönetimi olacağı iddia edilmektedir. Bu nedenle bilgi yönetimi kavramı, uygulamaları ve
sonuçları etraflıca değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler:Bilgi, bilgi teknolojileri, bilgi toplumu, entelektüel sermaye, bilgi yönetimi
ABSTRACT
In this paper, in order to realize its reformation in a competitive circumstance, the necessity of managing
the knowledge has been argued. First, the changing meaning of knowledge, the importance of societies’ building
as knowledge-based, knowledge technologies and the effects of using it into public management have been
examined. It is claimed that getting changed the clasical meaning of a public management with such quality will
be knowledge management by intellectual capital (IC) leverage occurs in society and management. Therefore,
concept, implementations and results of knowledge management has been broadly examined.
Key Words: Knowledge, Knowledge Technologies, Knowledge Society, Intellectual Capital, Knowledge
Management
1. GİRİŞ
Bu çalışmada kamu yönetimi anlayışımızın, bilgi çağıyla birlikte yeni bir boyut kazandığını ve yerini
bilgi yönetimine bıraktığını açıklamaya çalışmaktayız. Bu amaçla, ilk önce bilgi ve çoğunlukla onun yerine
kullanılan kavramlara açıklık getirilmiştir. Bilginin ne olduğunu ve nasıl oluşturulduğu konusunda sonuca
varmak, bilgi yönetimi sürecinde çok önemlidir. Bilgi teknolojilerindeki baş döndürücü hızı eskimeden takip
edebilmek, bilgi toplumunun da bir gereğidir. Teknik ilerleme her şeyi olduğu gibi bilgi kavramını da
değiştirmekte ve ona yeni anlamlar yüklemektedir. Bilginin ekonomik bir değer haline gelmesi, önemini
artırmaktadır. Bu amaçla bilginin dönüşüm sarmalı ve bilgi yaratımı prosesi de irdelenmiştir. Ayrıca örgütte
bilgi kullanımı için gerekli unsurlar ve kamu örgütünde bilgi teknolojilerinin sebep olacağı etkiler de ele
alınmıştır. Bilgi teknolojilerinin örgütteki kültürel ve yapısal etkileriyle kamu yönetiminin adı değişecek ve
bilgi yönetimine dönüşecektir.
2. BİLGİ VE İLİNTİLİ KAVRAMLAR
Bilgi, asırlardır tanımlanmaya çalışılmış ve tartışıla gelmiştir. Ancak bu uzun geçmişe rağmen, son
yıllarda bilginin yerine kullanılan terimlerdeki artış bir kavram kargaşası yaratmıştır. Bu nedenle öncelikle ortak
bir terminoloji geliştirmeye çalışalım.
548
Veri: Bilgiyle çoğunlukla aynı anlamda kullanılan veri (data), insan veya makine tarafından iletişim
açıklama ve işlem amaçlarıyla bir amaç, konu, durum, koşul, fiil veya diğer unsurları açıklamak için tüm veya
bir kısım sayıları, harfleri ve simgeleri belirlemek üzere kullanılan genel bir terimdir (Önal, vd. 2002).
Enformasyon: Enformasyon, bilgi üretmede katma değer kazandıran ham madde olarak tanımlanabilir.
Bilgi: Türkçe’de bilgi; öğrenme, gözlem ve araştırma yoluyla elde edilen gerçek ve insan zekasının
çalışması sonucu ortaya çıkan zihni ürün anlamında kullanılmaktadır (Dura,1990). Bir başka tanımda da bilgi;
verilerin karar alma sürecine destek verecek şekilde anlamlı bir biçime getirilmek üzere analiz edilerek
işlenmesiyle ulaşılan sonuçlara karşılık gelir (Önal, vd., 2002).
Bilgi için D. Bell’in önerdiği başlangıç tanımı ise şöyledir: Bilgi, sistemli bir şekilde herhangi bir iletişim
aracıyla başkalarına aktarılan, makul bir hükmü veya tecrübeli sonucu gösteren olgu veya fikirlerle ilgili düzenli
ve sistemli ifadeler bütünüdür ( Dura,1990). Bilgi ile ilgili olarak yabancı kaynaklarda da şu ayrım
yapılmaktadır: Bilgi, istatistiksel verilerin oluşturduğu information ve bu verilerin yorumlanarak daha anlamlı ve
bütüncül olarak ortaya konduğu knowledge diye iki farklı türden oluşmaktadır (Odabaşı, 2003). ‘’Knowledge’’
yararlı bilgi ya da üst bilgi şeklinde de ifade edilebilen kullanılabilir bilgidir. Veriden ve bilgiden çok daha
spesifik bir anlam içeren “knowledge”, bizimde bu çalışmada kullandığımız bilgi kavramının karşılığıdır. Peter
Drucker da “ Post Capitalist Society” isimli kitabında bilginin anlamındaki esaslı değişimi şöyle ifade eder;
‘’Geleneksel bilginin oldukça genel olduğunu ifade edersek, bilgi (knowledge) dediğimiz de oldukça
uzmanlaşmış ve sonuca yoğunlaşmış ve uygulamada etkin bilgi şeklinde açıklanmıştır. Sonuçlar bilginin
gelişmesinde veya insan dışında toplumda görülmektedir’’ ( ( Drucker,1993) Kızılcık,(2001) ).
Bilgi konusunda ortaya konan bu görüşlere rağmen, yine de bir bilgi tanımı yapmak güçtür.Çünkü bilgi,
hareketli ve devingendir.Bu nedenle bilginin nasıl bir dönüşümle oluştuğunu ifade etmek tanım yapmaktan daha
kolay olabilir.
Şekil. 1 Bilgi Dönüşüm Şeması (Çoban, 1996)
Yukarıda tanımladığımız data, information, knowledge yada Türkçe’de kullanılan şekliyle veri, haber
(Enformasyon), bilgi kavramları arasında ki farkı ifade etmeye çalışırsak; Veri (data) işlenmiş enformasyon
parçacıkları, enformasyon (information) organize edilmiş bir veri seti ve bilgi (knowledge) anlamlı ve
anlaşılabilir enformasyonlardır denilebilir (Akgün vd, 2003). Daha basit ifade etmek istersek; veri geçmişle
ilgili, bilgi gelecekteki kararlarla ilgili, enformasyon ise şimdiki zamandaki kararlarla ilgilidir ( Aktaş, 2003).
3. BİLGİ TEKNOLOJİLERİ
Bilgi ile ilgili tanımlardan sonra, şimdi de bilgi önekli başka kavramları açıklamaya çalışalım; bilgi
teknolojileri, bilgi toplumu gibi. Belirtmek gerekir ki: Teknoloji yeni ölçü ve kriterler getirerek insanın tabiat
üzerindeki kontrolünü arttırarak onun dünyaya bakışını düşünce, duygu ve davranışlarını ve sosyal ilişkilerini
değiştirmiştir (Dura,1990). Teknolojinin bu etkileriyle birlikte eğer teknoloji; 1.Çok sayıda yeni ürünler ve
hizmetler ortaya çıkmasına yol açıyorsa, 2.Maliyetleri azaltıyorsa ve ekonominin bir çok sektöründe ürünlerin,
hizmetlerin ve süreçlerin performansını iyileştiriyorsa, 3.Yaygın olarak sosyal kabul görmüşse, 4.Karlılık ve
mukayeseli üstünlüğü sağlamak açsından güçlü endüstriyel ilgi etkilerine sahip ise kabul görecektir
(Uzay,2001).Kabul gören teknoloji de bilgi teknolojisi adını alır.
Bilgi teknolojisi gelişmiş ülkelerden başlayıp tüm dünyaya yayılan bir gelişmedir. Tümleşik
devre(chip)lerindeki ve iletişim teknolojilerindeki yaşanılan hızlı gelişmeler ve bilgisayarlar bilgi üretimi ve
kullanımına yaptıkları katkılar, bu yeni gelişmeye adını vermiştir (Çoban, 1996). Bilgi teknolojilerindeki
gelişmeleri bilgisayar teknolojisi ve iletişim teknolojisi süreçlerinde incelemek gerekir. Bilgi teknolojileri
Veri
(Data) Bilgi İşlem Sistemi ilgi
Bilgi Dosyalama
Üniteleri
549
sadece “hardware” ve “software” olarak bilgisayarları kapsamamakta, iletişim sitemleri ağlar, data banklar ve
bilgisayarla bağlanabilen bilgi hizmetlerinin hepsi için kullanılmaktadır (Ülker, 2002). Bilgi teknolojilerinin bir
diğer süreci olan iletişim teknolojileri bilgisayar teknolojisinden çok daha uzun bir geçmişe sahiptir. Matbaanın
icadından başlayarak düzenli posta sistemlerinden telgraf ve telefona gelinirken iletişim teknolojisinin toplum
üzerinde belirli etkiler bıraktığı bilinmektedir. Ancak hiç birisi bilgisayar teknolojisinin karşılaştığı toplumsal
dirençle karşılaşmamışlardır. İnsanlar ve yöneticiler güçlerinin ellerinden alınacağı endişesiyle uzun zaman
bilgisayarlara karşı çıkmışlardır (Çoban,1996).
Oysa ki, bilgisayar teknolojisi bütün araştırmaların ortak zemini olma yönünde hızla gelişme
kaydetmektedir.Donanımdaki ilerlemeler, bilgisayarların boyutunu küçültüp, veri depolama ve işleme
kapasitesini artırırken, fiyatını ucuzlatmış, yazılım alanındaki ilerlemeler ise kullanımını, kolaylaştırıp uygulama
alanlarının genişletmiştir. Ayrıca bilgisayarların birbirleriyle veri alışverişi ve ortak iş yapacak biçimde
bağlanması ile oluşan bilgisayar ağları, bilgisayarların potansiyel gücünü inanılmaz boyutlara çıkarmıştır. Böyle
ağların toplamından oluşan internet, bilgiye ve bilgisayar kaynaklarına global erişim sağlamaktadır. İnternet'e
bağlanma maliyeti düştü, güçlü ve kullanımı kolay programlar iletişim kurma ve bilgi erişimi ve yayıncılığını
herkese açık bir imkan haline getirdi. Görüldüğü üzere, bilgisayar teknolojileri bir diğer özelliği de kendi
kendisinin gelişmesine katkıda bulunabilmesidir (Acun, 1998).
Ancak bilgisayar ve iletişim teknolojilerine sahip olmak, bilgi üretimini gerçekleştiremezseniz , çok
önemli bir fayda sağlamayacaktır.Bilgi birikimleri, bilgi çağında, bilgi teknolojilerinin yaygın kullanımıyla,
hammadde kaynağı haline getirilip girdi oluşturulabilirse, bilgi toplumundan ve bilgi yönetiminden söz
edebiliriz.
4. BİLGİ TOPLUMU
Frances Bacon 1600’lü yıllarda bilgi bir güçtür, bir kuvvettir demiştir. Aradan dörtyüz yıl geçmiş ama ilk
defa insanlar 2000’li yıllara doğru bilgi toplumundan bahsetmeye başlamışlardır (Aktaş, 2003). Bilgi toplumu
yeni temel teknolojilerin gelişimi ile bilgi sektörünün, bilgi üretiminin, bilgi sermayesinin ve nitelikli insan
faktörünün önem kazandığı, eğitimin sürekliliğinin ön plana çıktığı, iletişim teknolojileri, bilgi otoyolları,
elektronik ticaret gibi yeni gelişmeler ile toplumu ekonomik ,sosyal, kültürel ve siyasal açıdan sanayi toplumun
ötesine taşıyan bir gelişme aşaması olarak tanımlanabilir (Aktan vd.,1998).
Alvin TOFLER’in üçüncü dalga olarak adlandırdığı bilgi toplumundan önce, uygarlık tarihinin geçirdiği
diğer iki dönemi de belirtmek gerekir: İlk dönemde, daha önceleri göçebe halinde yaşayan toplumların toprağa
yerleşmesi ve onu işlemeyi öğrenmesiyle, tarım devrimi gerçekleşmiştir (Toffler,1981). 18.yy’a kadar egemen
olan bu yaşam JAMES WATT ‘ın 1765 de buhar makinesini bulması ve enerji kaynağı olarak kullanıp yeni
teknolojiler üretimi ile son bulmuştur. Aynı dönemde sektörel olarak sanayinin payının artması ile de sanayi
devrimi gerçekleşmiştir (Çoban, 1996). Sanayi toplumu üretim, fabrikalaşma ve rasyonalizm kaynaklı ve bilgi
temelli inşa edilmiştir. Sanayi sonrası toplum üzerine çalışmalarıyla tanınan Bell ve Alain Taouraine gelişmiş
ülkelerde artık sanayi toplumun yer almadığını düşünmektedirler (Bozkurt,1996).Yeni toplumu sanayi
toplumundan farklı kılan özellikleri ise şunlardır:
1. Bilgi toplumuna geçişin en önemli göstergesi, ekonomide hizmet sektörünün büyümesi, yeni bilgi
teknolojilerinin ve teorik bilginin, toplumun şekillenmesinde etkili olması, iş gücü içerisinde sanayi
toplumundaki mavi yakalıların yerini, beyaz yakalıların alması, profesyonel ve teknik sınıfın artan üstünlüğü,
eğitim ve refah düzeyinin gelişmesidir (Al, 2002).
2. Sanayi toplumunda temel rol oynayan büyük makinelerin yerini, bilgi toplumunda yoğun olarak
bilgisayarlar almıştır (Kurt, 2003). Bilgi toplumu ile bilgisayar, iletişim ve elektronik araçlar, elektronik
haberleşme, robotlar yeni gelişmiş malzeme teknolojileri gündeme gelmiştir.
3.Yine bilgi toplumuna geçişle birlikte gönüllü kuruluşların arttığı ve toplumsal fonksiyonların giderek
gönüllülük anlayışı içinde yürütülmeye başlandığı görülmektedir (Al, 2002). Oysa sanayi toplumunda etkin olan
özel ve kamu iktisadi kuruluşlarıydı.
4. Eş zamanlı olarak bilgi toplumu örgütlü bir toplumu güçlendirmektedir. Bilgi toplumundan ortak
özellikler değerler ve amaçlar ile ortak mekan ve çıkarlara sahip kişilerin oluşturduğu sosyal guruplar,
teşkilatlanmış guruplar olarak sivil hayattaki ağırlıklarını ve etkinliklerini göstereceklerdir. Bu guruplar çıkar
çatışmalarından çok, çıkar uzlaşması şeklinde dayanışmacı guruplar olacaktır (Al, 2002).
5. Sanayi toplumunda politik sistem temsili demokrasi iken, bilgi toplumunda katılımcı demokrasi
anlayışının daha belirgin bir önem kazandığı görülmektedir (Aktan, vd.1998). Bu katılım sadece vatandaş
katılımı ile oluşan gönüllü kuruluşlar düzeyinde değil, çok farklı seviyede olacağı dikkate alınmalıdır
(Çoban,1996). Massuda‘ya göre bilgi toplumunu yönetecek siyasal rejim “ Bilgi demokrasisi “ olacaktır (Dura,
1990).
550
6. Sanayi toplumunda üretilen mal ve hizmetlerin bir yerden başka bir yere taşınmasında, uzaklık ve
maliyet önemli iken; bilgi toplumunda bilgi otoyolları ile tüketici ile bilgi arasındaki uzaklık önemini
kaybetmekte ve maliyetler minimuma inmektedir (Aktan, vd.1998). Bunda etkili olan, bilgi çağı ile birlikte çok
sık bahsedilen “küreselleşme” sürecidir. Küreselleşme ile milli ekonomilerin birbirileri ile ilişkiye girmeleri,
artan bilgi ve enformasyon talebi, bilişim pazarının alabildiğine genişlemesi yaşanmıştır. Yani milli yapı ve milli
sanayi önemini kaybetmekte uluslar arası iletişim ve etkileşim artmakta, bilgi ve haber uluslar arası sınırlar
tanımadan yayılmakta , uluslar arası telefon , seyahatler ve iç göçleri artmakta , para uluslar arasılaşmaktadır (Al,
2002).
7. Sanayi toplumunda birincil, ikincil ve üçüncül endüstriler, tarım, sanayi ve hizmetler iken bilgi
toplumunda birincil, ikincil ve üçüncül sektörlerin yanı sıra bilgi sektörü de ortaya çıkmıştır (Aktan, vd. 1998).
Bu sektöre,’’entelektüel sektörler’’de diyebiliriz.
5. BİLGİ YÖNETİMİ
Bilgi toplumunun yarattığı; yeni bilgi üretim girdisi, yeni bilgi işçisi sınıfı, yeni politik sistem
yaklaşımları ve halkın beklentilerinde ki değişim, klasik yönetim anlayışının de yeniden yorumlanmasını gerekli
kılmıştır. Bilgi artık entelektüel bir sermayedir ve anlamı revize olmuştur. Öncelikle bilginin yeni anlamını
özümseyerek, bilgi yönetiminin içeriği doldurulmalıdır. Yönetimin bilgiyi kullanımı yeni bir keşif olmadığı
bilinmektedir. Ancak bilgi yönetimi, enformasyon yönetimi ve ya belge yönetimi değildir.
a. Bilginin Değişen Anlamı ve Bilgi Yaratımı : Bilginin öznesi insandır. Bilgi onun kapasiteleri
tarafından üretilmektedir. Bu nedenle de insan ve onun üretimi olan bilginin değişim geçirmesi doğaldır. Bilgi
toplumu sürecinde Bell’in yaptığı değişime uğramış bilgi tanımı şöyledir: “ Bilgi, telif hakkı veya başka bir
sosyal tanıma yoluyla onaylanmış bir isme veya isim grubuna bağlı objektif olarak bilinen entelektüel bir
mülkiyettir.” A. Couldner, Bell’in anladığı manada bilgi için “kültür sermayesi” terimini kullanmaktadır.
Entelektüel mülkiyetle bilginin bir piyasası arz ve talebi, bir fiyatı olduğu vurgulanmak istenir ( Dura,1990).
Entelektüel sermaye olarak bilgi, hem işletmelerin hem de kamu yönetiminin ilgisini çekmiştir. Bu nedenle örgüt
içinde bireyler arasında ilişkilerle örgütsel bilgi yaratımının nasıl gerçekleştiği önemli hale gelmiştir.
Polanyi, insanın bilgisini iki kategoriye ayırmıştır.Bunlar örtülü bilgi ve açık bilgidir. Açık bilgi resmi ve
sistematik dilde iletilebilir bilgiyi temsil etmektedir. Açık bilgide, bilgi rutinlere, kurallara ve faaliyet
prosedürlerine kodlandığında kural temelli olmak