edebiyatokyanus
İÇERİK  
  ANA SAYFA
  YAZILAR
  ARAŞTIRMA-İNCELEME
  => Bedevilik-Barbarlık ve İnsanlk Tarihi-Sina Akşin
  => Tarih Felsefesi-Dr. Ali Şeriati
  => Görüşlerim-Sultan Galiyev
  => Kemal Tahir'in felsefi düşüncesi ve Devlet Ana
  => Sanat Anlayışım-Orhan Kemal
  => Çağın Dini: Humanizm-Cemil Meriç
  => Demokrasi Demopedidir-Cemil Meriç
  => Demokrasi Paradigması ve Sonrasız Modernlik-Yiğit Tuncay
  => Karl Popper'in Bilim Felsefesi-Hasan Engin Şener
  => Cemil Meriç'in Dil ve Edebiyat Üzerine Düşünceleri- Arş. Gör. Oğuzhan KARABURGU
  => Tiyatro San'atının Kaynağı 1-Refik Ahmet Sevngil
  => Tiyatro San'atının Kaynağı 2- Refik Ahmet Sevngil
  => Tiyatro San'atının Kaynağı 3- Refik Ahmet Sevengil
  => Gizli Halk Musikisinin Hakiki Karakteri Dindışıdır-Vahid Lütfi Salcı
  => YUNUS EMRE’NİN ŞİİRLERİNDE- R. FİLİZOK
  => AŞK[1] (Amour)-Elisabeth Sayın
  => Dil Bilimi Terimleri-Yard. Doç. Dr. Safiye AKDENİZ
  => BİR METİN yahut EDEBÎ ESER LİSE VE ÜNİVERSİTE DÜZEYİNDE NASIL İNCELENMELİ? -Anne-Marie ALBİSSON
  => DİL İLE BİLDİRİŞİMİN (communication) TEMEL ELEMENTLERİ-Prof. Dr Rıza FİLİZOK
  => BYRON, LAMARTİNE-Jale Parla
  => TAHİR ALANGU’NUN FOLKLOR ANLAYIŞI
  => HİKAYECİLİK DERSLERİ
  => TÜRKİYE’DE DENEME VE ELEŞTİRİNİN GELİŞİMİNDE ORHAN BURİAN’IN YERİ (tez)
  => EDEBİYAT ÖĞRETİMİ ÜZERİNE TASVİRÎ BİR DENEME
  => YAZI DEVRİMİNİN ÖYKÜSÜ
  => CUMHURIYET DÖNEM! TÜRK ŞİİRİ VE BEHCET NECATIGiL
  => ROMANLARDA 27 MAYIS İHTİLÂLİ
  => HİLMİ YAVUZ ŞİİRİNE METİN-MERKEZLİ BİR BAKIŞ
  => YAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU’NUN ROMANLARINDA CİNSELLİK
  => KİRALIK KONAK’TA MADAME BOVARY
  => ADNAN BENK VE TÜRKiYE’DE MODERN EDEBİYAT ELEŞTİRİSİ NURİ AKSU-tez
  => GELENEKSEL ROMANA KARŞI ROMAN: ANTİ ROMAN
  => ROMANININ TARİHSEL BOYUTU ÜZERİNE BİR İNCELEME Sedat ...
  => XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATINDA VOLTAİRE VE ROUSSEAU ÇEVİRİLERİ
  => AHMET VEFİK PAŞA’NIN ÇEVİRİLERİNDE OSMANLILAŞAN MOLİÈRE
  => Osmanlı Dönemİ Türk Romanının Başlangıcında Beş Eser
  => Kıbrıs Türk Edebiyatı
  => Halide Edib-Adıvar Döneminde ve Romanında Feminizm
  => ERKEN DÖNEM TÜRK EDEBİYATINDA KÖYLÜLER
  => TÜRK GÖÇER ŞAİRLERİNE AİT ESERLER
  => KARŞILAŞTIRMALI EDEBİYAT BİLİMİ ve BİR UYGULAMA
  => SAFAHAT’TA EDEBİYATA AİT UNSURLAR ÜZERİNE BİR İNCELEME Abdullah ...
  => EDEBİYAT ÖĞRETİMİ ÜZERİNE TASVİRÎ BİR DENEME Ersin ÖZARSLAN*
  => SÖZ VE ÖZ
  => BATI TRAKYA TÜRK EDEBİYATI
  => YAVUZ BÜLENT BAKİLER’İN, “ŞAŞIRDIM KALDIM İŞTE” ŞİİRİNE EDEBÎ
  => TANPINAR’IN ŞİİR ANLAYIŞI VE ŞİİRİNİN KAYNAKLARI
  => Bir Cumhuriyet Kadını Şükûfe Nihal
  => KUVAYI MİLLİYE HAREKETİNE YÖNELTİLEN İTHAMLAR
  => MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİNDE FRANSIZ GAZETECİNİN MUSTAFA KEMAL İLE TEMAS VE GÖRÜŞMELERİ
  => YURTTAŞ GAZETECİLİĞİ
  => RUSLARIN TÜRK TOPRAKLARI ÜZERİNDE YAYILMASI
  => BİR ÇAĞDAŞLAŞMA MODELİ OLARAK ATATÜRKÇÜLÜK
  => Mâni ve Bilmecelerimizde Geçen Meyve Adlarının Türkçe’deki Kullanımları Üzerine Bazı Tespitler
  => Şerif Benekçi’nin Romanlarında İnsan ve Toplum
  => A. Nihat Asya’nın Şiirlerinde Ölüm Kavramının Kullanımları Üzerine
  => Zafer HanIm’In AŞk-I Vatan RomanIBaĞlamInda KadIn
  => DİLBİLİM TARİHİNE BİR BAKIŞ
  => DİLBİLİM ARAŞTIRMALARI
  => DİLBİLİM (Linguistics)
  => Edebiyat Teorileri
  => EDEBİYAT TEORİSİ TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ
  => HALK EVLERİNİN KURULUŞU VE ÇALIŞMALARI
  => Ülkemizin Kaçırdığı En Büyük Eğitim Projesi: Köy Enstitüleri
  => BİLİM FELSEFESİ Prof.Dr. Mustafa Ergün
  => EDEBÎ METİNLER IŞIĞINDA DOĞU KÜLTÜRLERİNİN BATIYA ETKİLERİ VE BATIDA TÜRK İMGESİ ∗
  => ZİYA PAŞA’NIN “ŞİİR ve İNŞÂ” MAKALESİ Ali DONBAY
  => TATAR EDEBİYATININ GELİŞİMİ
  => OSMANLI ŞİİRİNE SANAT ONTOLOJİSİYLE YAKLAŞMAK ÜZERİNE
  => SÜLEYMAN NAZİF’E GÖRE İRAN EDEBİYATININ EDEBİYATIMIZA TESİRİ
  => EDEBİYAT ÖĞRETİMİ ÜZERİNE TASVİRÎ BİR DENEME -
  => ÖZNE KARAKTER NESNE KARAKTER Agusto Boal
  => İSLAMDA TRAGEDYA KAHRAMANI TRAGEDYA ÖRNEKLERİ Metin And
  => İSLAMDA TRAGEDYA KAHRAMANI TRAGEDYA ÖRNEKLERİ Metin And 2
  => DOĞU VE BATI KÜLTÜRLERİNDE DÜŞSEL YARATIKLAR Enis Batur
  => TANPINAR ÜZERİNE NOTLAR Selahattin Hilav
  => DÖRT BİN YIL ÖNCE TÜRKLERDE TİYATRO Refik Ahmet Sevengil
  => SELÇUKLU TÜRKLERİNDE DRAMATİK EĞLENCELER Refik Ahmet Sevengil
  => ANADOLU'DA DİNİ TEMAŞA Refik Ahmet Sevengil
  => OSMANLILARDA DRAMATİK EĞLENCELER Refik Ahmet Sevengil
  => ORHAN KEMAL'İN YAPITLARI Türk Gerçekçiliğinin Gelişmesinde Yeni Bir Aşama
  => ORHAN KEMAL'İN YAPITLARI Türk Gerçekçiliğinin Gelişmesinde Yeni Bir Aşama 2
  => ELEŞTİRİ VE HİCİV Johann Gottfried Herder
  => ROMAN Octavio Paz
  => YENİ TÜRK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI
  => ESKİ TÜRK DİLİ ARAŞTIRMALARI
  => ESKİ TÜRK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI
  => YENİ TÜRK DİLİ ARAŞTIRMALARI
  => HALK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARI
  => DİL SORUNLARI
  => ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİ ARAŞTIRMALARI
  => MAKALELER
  => edebiyat tezler
  => İNCELEME ARAŞTIRMA
  => İNCELEME
  => Medeniyetin Demir Pençesi Eksen Çağı
  => DEDE KORKUT DOSYASI
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 1
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 2
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 3
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 4
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 5
  => TÜRK EDEBİYATI İNCELEMELERİ 6
  => Halk Şiiri, Gerçeküstücülük, Destan.
  => En Uzun Gece: Sahte Bir Roman - İzzet Harun Akçay
  => ARAŞTIRMACILAR İÇİN KAYNAKLAR
  => DOĞU EDEBİYATI
  => DOĞU EDEBİYATI - KİTAPLIK
  => TÜRK LEHÇELERİ ÇEVİRİ SÖZLÜĞÜ
  => İLETİŞİM ÇAĞINDA AŞIKLIK GELENEĞİNİN GELECEĞİ
  => ÂŞIK EDEBİYATI BÜTÜNÜ İÇİNDE SİVAS'TA VE ADANA'DA ÂŞIKLIK GELENEĞİNİN ORTAK VE FARKLI YANLARI
  => Türkiyat Araştırmaları 1
  => Türkiyat Araştırmaları 2
  => Türkiyat Araştırmaları
  => Türkiyat Araştırmaları 4
  => Türkiyat Araştırmaları 5
  => Bir Toplum Mimarı Olarak Yahya Kemal
  => Tanzimat Romanlarında Melodramın İdeolojik İşlevleri
  => Söz Sanatları Bakımından ‘Parçalı Ham’ Şiirler
  => İNCELEMELER.
  => İNCELEME..
  => İNCELEME...
  => İNCELEME....
  => İNCELEME.....
  => İNCELEME ŞİİR
  => İNCELEMELER.....
  => İNCELEMELER.,
  => İNCELEMELER,.
  => Edebiyat Sosyolojisi
  => Sosyalist Realizm Kavramının Ortaya Çıkış Süreci
  => toplumcu gerçekçilik
  => PEYAMİ SAFA.
  => Yeni Türk Edebiyatı
  => YENİ TÜRK A. İLHAN İÇERİKLİ
  => hilmi yavuz.
  => Behçet Necatigil
  => araştırmalar.1
  => ARAŞTIRMALAR 2
  => araştırma,
  => Türk Dili ve Edebiyatı,
  => 1919-1928 ARASI TÜRK ROMANINDA YAPI VE TEMA
  => Bilgisayar Öyküleri
  => Yayın
  => ROMAN,
  => ROMAN,,
  => ROMAN.
  => ROMAN..
  => şiir,
  => şiir,,
  => hikaye*
  => arş
  => arş1
  => arş2
  => arş4
  => arş6
  => arş7
  => arş8
  => arş9
  => edebiyat tarihinde realizm romantizm kavramı
  => YENİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARI
  => YENİ TÜRK EDEBİYATININ KAYNAKLARI 1
  => KLASİK TÜRK EDEBİYATI
  => TÜRK DEBİYATI İNCELEME
  => DEDE KORKUT DOSYASI.
  => açık arşiv
  => edebiyat arşiv
  => Kuruluş Devrini Konu Alan Romanlar Üzerine
  SÖYLEŞİ
  DENEME
  ATTİLA İLHAN
  ATTİLA İLHAN-KÖŞE YAZILARI
  E-KİTAP
  ANSİKLOPEDİK
  SATRANÇ VİDEO DERSLERİ DÖKÜMANLAR
  SATRANÇ OYNA
  ŞİİR
  DİL ANLATIM TÜRK EDEBİYATI - LİSE KAYNAK
  EDEBİYAT RADYO
  EDEBİYATIMIZDA ŞİİR ROMAN ÖYKÜ (dinle)
  100 TEMEL ESER (dinle)
  100 TÜRK EDEBİYATÇISI (dinle)
  SESLİ KİTAPLAR
  FOTOĞRAF ÇILIK
  E-DEVLET
  EĞİTİM YÖNETİMİ DENETİMİ
  RADYO TİYATROSU
  ÖĞRETMEN KAYNAK
  EDEBİYAT TV
  SÖYLEŞİLER - BELGESELLER TV
  RADYO KLASİK
  TÜRKÜLER
  GAZETELER MANŞETLER
  ÖYKÜ ANTOLOJİSİ
  DERGİLER - KİTAPLAR - KÜTÜPHANELER
  E-DERGİ
  KİM KİMDİR BİYOGRAFİLER
  ZİYARETÇİ DEFTERİ
  İLETİŞİM
  EDEBİYAT OKYANUS
KUVAYI MİLLİYE HAREKETİNE YÖNELTİLEN İTHAMLAR

DAMAT FERİT PAŞA HÜKÜMETLERİ DÖNEMİNDE KUVA-YI

MİLLİYE HAREKETİNE YÖNELTİLEN İTHAMLAR

Osman AKANDERE*

ÖZET

Millî Mücadele Dönemi’ne bakıldığı zaman Kuvâ-yı Milliyeciler, yalnız İtilaf Devletleri ile

değil, Damat Ferit Paşa Hükümetleri ve Millî Mücadele’ye muhalif basın ile de mücadele

etmişlerdir. Nitekim gerek Sultan Vahdettin gerekse de Damat Ferit Paşa Hükümetleri

Anadolu’da düşmanla mücadele eden Kuvâ-yı Milliye’nin önüne geçebilmek için azamî derecede

gayret sarf etmişlerdir. Kuvâ-yı Milliye Hareketi’ni, İttihatçılık, Bolşeviklik, asilik, dinsizlik vb.

şekillerde suçlayarak halkın bu harekete katılmasının önüne geçmek ve bu suretle halk

desteğinden mahrum olacak Kuvâ-yı Milliye Hareketi’ni kolayca tenkil edebilmek istemişlerdir.

Fakat Kuvâ-yı Milliye aleyhinde yapılan bu propagandalar Anadolu’da kısmî kargaşaya sebebiyet

verdiyse de nihaî olarak amacına ulaşamamıştır

Anahtar Kelimeler: Damat Ferit Paşa Hükümetleri, Milli Mücadele, Kuva-yı Milliye

Hareketi, Kuva-yı Milliyeciler, İthamlar,

ABSTRACT

The Nationalist Forces struggled not only with the Allied Powers but also Damat Ferit Pasa

Government and opponent press in the National Struggle Era. As a matter of fact, Sultan

Vahdettin and Damat Ferit Pasa Government used most of their efforts to prevent the

Nationalist Powers who were struggling with the enemy in Anatolia. The opponents accused the

Nationalist Forces of being supporter of Committee of Union and Progress Party, Bolshevist,

rebellious, irreligious etc. They tried to prevent the public’s joining to the movement and by this

way they wanted to criticize the Nationalist Movement easily without public support. Although

propagandas against the Nationalist Forces caused partial anarchy, they were unable to reach the

main goal.

Keywords: Damat Ferit Pasa Governments, National Struggle, Nationalist Movement,

Members of the Nationalist Forces, Accusations

GİRİŞ

Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından İtilaf Devletleri mütareke

hükümlerine dayanarak Anadolu’yu işgale başlamışlardı1. Bu işgallerde İtilaf

Devletlerinin şüphesiz en büyük dayanağı “güvenliklerini tehdit eden herhangi bir

stratejik noktayı ele geçirmek hakkına” sahip olduklarını belirten, mütarekenin

yedinci maddesi idi2. Nitekim Yunanlıların 15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir’i işgal

etmesine İstanbul Hükümeti’nin sessiz kalması Anadolu halkını derinden üzmüş

* Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi

1 İşgal edilen yerlerden birkaçı Nutuk’ta şöyle ifade edilmektedir: “Adana ili Fransızlar; Urfa,

Maraş, Antep İngilizler tarafından işgal edilmiş. Antalya ve Konya’da İtalyan askerî birlikleri,

Merzifon ve Samsun’da İngiliz askerleri bulunuyor. Her tarafta yabancı subay ve memurlar ile

özel ajanlar faaliyette. …15 Mayıs 1919’da, İtilaf Devletlerinin uygun bulması ile Yunan ordusu da

İzmir’e çıkartılıyor”. Bkz, M. Kemal Atatürk, Nutuk (1919–1927), Yay. Haz: Zeynep Korkmaz,

Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ank–2005, s. 1.

2 Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Cilt: IX, İkinci Basım, T.T.K. Basımevi, Ank–1999, s. 560.

Osman AKANDERE

2

ve halk kendi başının çaresine bakmaya, kurtuluş yolları aramaya koyulmuştur3.

Nihayetinde 27–28 Mayıs’ta oluşturulan Ödemiş Kuvâ-yı Milliyesi ilk direniş

hareketini göstermiş ve bundan sonra da Kuvâ-yı Milliye birlikleri artarak

devam edip vatanın kurtulması adına mücadele vermiştir.

Kuvâ-yı Milliye birliklerinin çoğalıp vatanın her köşesinde işgal kuvvetlerine

karşı ciddî manada direnişe geçmesi İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetlerini

tedirgin etmiştir. İtilaf Devletleri, Kuvâ-yı Milliye’nin gelişmesi karşısında

İstanbul Hükümeti’ni direnişin önüne geçmesi hususunda sıkıştırmış, İstanbul

Hükümeti de hem kendi siyaseti hem de İtilaf Devletlerinin ısrarları mucibince

Kuvâ-yı Milliye’nin önüne geçmek için muhtelif çalışmalarda bulunmuştur.

Mesela, Dâhiliye Nazırı Adil Bey tarafından Trabzon Valisi Galip Bey’e 23

Temmuz 1919 tarihinde gönderilen, “Hükümet-i Seniyye’nin, vatanın kurtuluşunun

mütareke hükümlerinin tamamen uygulanmasıyla mümkün olacağına inandığı…”4

yönündeki telgraf, İstanbul Hükümeti’nin Mütareke Dönemi’ndeki siyasetini

göstermesi bakımından mühimdir. Yani İstanbul Hükümeti, işgallere silahla

karşı koymanın bir fayda vermeyeceğine, memleketin sulh ve selametinin ancak

ve ancak “gerçekçi bir siyaset” takip etmekle sağlanabileceğine içtenlikle

inanmaktadır. Bu cümlemizi teyit eder bir diğer telgraf da yine Dâhiliye Nazırı

Adil Bey tarafından 26 Temmuz’da vilayetlere gönderilen telgraftır. Bu telgrafta,

“…müşkülât-ı mevcûdeyi tezyîd edecek her türlü harekâtın selâmet-i vatanı tehlikeye ilgâ

edeceği derkâr olduğundan bazı mahallerde vukû’ı kemâl-i teessüfle haber alınan tahrikâta

karşı îcâp edenlerin ikâzı ve muktezâ-yı hâl ve mahalle göre lâzım gelen tedâbirin cihet-i

mülkiye ve askeriyece müttehiden ittihâzı ehemmü elzemdir”5 denilmektedir.

Damat Ferit Paşa Hükümetleri tarafından halkı Kuvâ-yı Milliye aleyhine

kışkırtmak için Kuvâ-yı Milliyecilere yöneltilen ithamları şöyle sıralayabiliriz:

Kuvâ-yı Milliye mensuplarını İttihatçılık, Bolşeviklik, sahte milliyetperverlik,

fitne ve fesat ehli olmak, şakilik, dinsizlik vb. şekilde itham etmek, halkın Kuvâyı

Milliye’ye düşman kesilmesini sağlamak için yakalandıkları yerde

3 İzmir’in işgaline Anadolu halkının göstermiş olduğu ve devamında tüm yurda teşmil olunan

direniş neticesinde Mehmet Vahdettin tarafından yayınlanan beyannamede, “Bu hâl esef-i iştimâl

İzmir işgali ile ânı ta’kîb eden vekâyi-i fecîanın ve Anadolu vilâyât-ı şarkıyesi mukadderatı

hakkında işâe edilen rivâyâtın efkâr-ı ahâlide hâsıl eylediği te’sîrât neticesi olup vukûât ve şâyiât-ı

mezkûreden bi’l-cümle efrâd-ı ahâlimizle beraber kalbimizde husûle gelen te’sîrât pek amîk ve

hukûk-u devlet ve milletin sıyânet-i emrinde sarf-ı mâ-hâsıl-ı gayret etmek cümlemiz için pek tabii

ise de şu ân-ı mühimde hükûmet ve millete terettüb eden vazîfe-i teşebbüsât ma’kûle-i siyasiye ve

ittihad-ı ârâ-yı umûmiye ile muhafaza-i hukûka çalışmaktan ibaretdir…” denilmekte ve ülkenin

içinde bulunduğu durum açısından makul bir siyaset takip edilmesi gerektiği dikkatlere

sunulmaktadır. Bkz, Takvim-i Vekayi, 21 Eylül 1335/1919, Nr: 3651.; Alemdar, 21 Eylül

1335/1919, Nr: 179–1579.

4 Ş. Can Erdem, Sadrazam Damat Ferit Paşa, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara

Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İst–2002, s. 123. ; İstanbul basınının mühim

simalarından Refik Halit de, Mütareke’den sonra ülkenin kurtuluş yolunun derhal İngiltere ile

beraber yürümek için siyasi teşebbüste bulunmak olduğunu dile getirmekte ve bunun

yapılamadığından yakınmaktadır. Bkz, Alemdar, Refik Halit, “Yeni Muhtıra Münasebetiyle”, 9

Kanun-ı Sani 1336/1920, Nr: 389–2689.

5 Alemdar, 27 Temmuz 1335/1919, Nr: 124–1524. (Bkz, EK-I).

Damat Ferit Paşa Hükümetleri Döneminde Kuva-yı Milliye Hareketine Yöneltilen İthamlar

3

öldürülmelerine cevaz veren “Fetvâ-yı Şerife”yi çıkarmak ve Kuvâ-yı Milliye’ye

itimat edilmemesini sağlamak için beyannameler yayınlamak.

Bu çalışmamızda; Damat Ferit Paşa Hükümetleri döneminde Kuvâ-yı

Milliye’ye yöneltilen ithamların mahiyetini ve sonuçlarını inceleyeceğiz.

İTTİHATÇILIK

Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin Kuvâ-yı Milliyecileri suçlayıcı ve halk

nazarındaki itibarlarını zedeleyici faaliyetlerinden ilki, onları “İttihatçılık”la itham

etmiş olmasıdır. Çünkü İttihatçılar, devleti gereksiz yere Birinci Cihan Harbi’ne

sokmak ve milletin istikbaliyle oynamakla suçlanıyorlardı6. Zaten 1/2 Kasım

1918 tarihinde İttihat ve Terakki ileri gelenlerinin bir Alman denizaltısıyla gizlice

İstanbul’dan ayrılmaları “İttihatçılık” karşıtı propagandalara hız kazandırmıştı7.

Bu propagandalar neticesinde de “İttihatçı” yakıştırması Mütareke Dönemi’nin

en ağır ithamı haline gelmişti8. Tam bu noktada; Kuvâ-yı Milliye’nin lider

kadrosunu oluşturan şahsiyetlerden -başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere-bir

kısmının evveliyatında İttihatçılarla bağlantısının olması, Damat Ferit Paşa

Hükümeti tarafından büyük bir fırsat olarak telâkki edilmiş ve ittihatçılık

yakıştırması ile halkın Kuvâ-yı Milliyecilere düşman olması sağlanmaya çalışılmış

ve bu yönde büyük gayret sarf edilmiştir.

Mütareke Dönemi’nde gerek Sultan Vahdettin gerekse de Damat Ferit

Paşa’nın bizzat kendisi ve hükümetinin üyeleri işgallere karşı her fırsatta direnişi

tavsiye eden ve bizzat direnişe geçen Kuvâ-yı Milliye Hareketi’ni İttihat ve

Terakki’nin bir uzantısı olarak görmüşlerdir. Devletin başı olarak Sultan

Vahdettin Kuvâ-yı Milliye’ye “her vesile ile izhar-ı husumet eder ve Anadolu hareket-i

milliyesine de bu gözle bakardı”9. Vahdettin’e göre Kuvâ-yı Milliye hareketini

oluşturanlar ve yönetenler, devleti lüzumsuz yere Harb-i Umumî’ye sokup halkı

perişan eden İttihat ve Terakki yöneticilerinin yardakçıları değil bilakis “aynı

6 Mesela Ali Kemal, “Kimi Aldatıyorlar” adlı makalesinde İttihatçıların Harbi Umumî’ye giriş

noktasındaki tavırlarını şöyle dile getirmektedir: “…Bu millet anlamadı, öğrenmedi mi ki uçak

hin-i hacette her fırıldağa gelir, hatta ecnebi parmağıyla da düşer, kalkar, yanar, tutuşur, uçağın

kahramanları Enver, Talat, Cemal değil midir ki daha Harb-i Umumî zuhur eder etmez Almanya

ile hafî bir muahede akd eylediler ve milleti, ikbalini, istikbalini düşünmeden, taşınmadan ecnebî

bir devletin ihtirasına kurban ettiler…” bkz, Peyam, Ali Kemal, “Kimi Aldatıyorlar”, 28 Eylül

1335/1919, Nr: 297–55. ; İstanbul matbuatı yazarlarından bir kısmı, Balkan Savaşı ile Birinci

Cihan Harbi yıllarındaki olaylardan İttihatçıları sorumlu tutmuşlardır. Bkz. Reşat Öztürk,

İstanbul Basınında Edebiyatçıların Millî Mücadele’ye Bakışı, Yayınlanmamış Doktora Tezi,

Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ank–1992, s. 104–105.

7 Bünyamin Kocaoğlu, Mütarekede İttihatçılık, İttihat ve Terakki Fırkası’nın Dağılması

(1918–1920), Temel Yayınları, İst–2006, s. 70–71.

8 Yahya Kemal Beyatlı, Siyasî ve Edebî Portreler, Baha Matbaası, İst–1976, s. 87. ; Bu

propagandalar neticesinde “İttihatçılık öyle bir hale geldi ki artık İttihatçının babası evladından,

kardeşi biraderinden, karısı kocasından utanmağa başladı”. Bkz, Alemdar, Refii Cevad,

“Turancılar ve Türkler Amma Hakikî Türkler…”, 20 Eylül 1335/1919, Nr: 178–1578.

9 Halis Karaaslan, Millî Mücadele Dönemi’nde İç İsyanların Çıkışında Dini Faaliyet ve

Propagandanın Rolü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, İzmir–1997, s. 202.

Osman AKANDERE

4

tarikin salikleri”ydiler10. Nitekim Sultan Vahdettin’deki Kuvâ-yı Milliye

Hareketi’ne olan düşmanlığı Takvim-i Vekayi’de yayınlanan beyannamelerinden

de rahatlıkla görebilmekteyiz.

Damat Ferit Paşa 30 Temmuz 1919’da İngiliz Yüksek Komiserliği

memurlarından Hohler’e “Komiteler gene dokuz başlı yılan kafalarını kaldırıyorlar ve

kabinesi üyeleri ondan (Mustafa Kemal’den) çekilmek için emir alıyorlar”11 demiştir.

Yine, Sivas Kongresi’nin toplandığı günlerde Tan Gazetesi muhabirinin Damat

Ferit Paşa’ya, Mustafa Kemal ve hareketinin mahiyeti hakkında yönelttiği suale,

Paşa, Harekât-ı Milliye’nin askerî mahiyetinin olmadığını, millî bir esasa da

dayanmayıp “bir saman alevinden ve İttihat ve Terakki teşvikatından ibaret olduğu”12

cevabını vermiştir. Bu beyanatlar Damat Ferit Paşa’nın Kuvâ-yı Milliye

hakkındaki düşüncelerini ve dolayısıyla Hükümet’in Kuvâ-yı Milliye’yi nasıl

algıladığını ortaya koyması bakımından büyük önemi haizdir. Damat Ferit Paşa

Hükümeti tarafından Takvim-i Vekayi’de yayınlanan bir beyannamede de

Memleketimizde akl-ı selîm ve vicdan-ı nezih ashabından ziyade İstanbul’da hafiyyen ve

Anadolu’da müsellehan Kuvâ-yı Milliye namıyla icrâ-yı faaliyet eden İttihat Komitesi’nin

şemâtet ve tesvîlâtı saha-i siyasette daima bir zemîn-i iğfâl ve ihtiyâl bulmakta olduğu cihetle

suret-i hakda görünen erbab-ı fesad, efkar-ı umumiye-i milliyemize şu zaman-ı buhrânda

icra-yı tesirden hâli kalmıyor”13 denilmekte ve bu beyannamede İttihat ve

Terakki’nin dolayısıyla Millî Mücadele’nin faaliyetlerinin önüne geçilmesi

gerektiği vurgulanmaktadır. 22 Mayıs tarihli İstanbul Polis Genel

Müdürlüğü’nden ve Genel Müdür Hasan Tahsin imzasıyla Adliye Nezareti’ne

gönderilen bir yazıda da, Devlet’e harplerde feci bir yenilgi yaşatanların şimdi

Devlet’in siyasi hayatını mahveden barış şartlarının galip devletler nezdinde

kaldırılmasına, eğer bu mümkün olmazsa elden geldiği nispette hafifletilmesine

çalışacakları yerde tam tersine zulüm ve isyanlarına günden güne hız

verdiklerinden, milletin ve devletin selameti için çaba harcayan Hükümet’in de

icraatlarının önüne geçtiklerinden bahsedilmekte ve bozulan sükûnun ve

asayişin tekrar yerine gelmesinin bu fesat ehlinin yargılanıp cezalandırılmasıyla

mümkün olacağının altı çizilmektedir14.

10 Karaaslan, …Dini Faaliyet ve Propagandanın Rolü, s. 202.

11 Gotthard Jaeschke, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Çev: Cemal Köprülü, T.T.K.

Basımevi, Ank–1991, s. 169.

12 Alemdar, 5 Eylül 1335/1919, Nr: 164–1564. (Bkz, EK-II). ; Vakit, 5 Eylül 1335/1919, Nr:

664. ; Damat Ferit Paşa’nın bu demeci 17 Sebtembre 1919 tarihli “Le Temps” gazetesinde de

çıkmıştır. Burada, “Hareketin askerî hiçbir bünyesi yoktur ve millete dayanmamaktadır. Bunlar

savaşta rütbe almış ve herhangi bir iş peşinde Anadolu’ya sığınmış subaylardır ve bir hareket

yaratabilmek için çaba göstermektedirler. Hareket bir saman ateşidir, alevleri şimdiden

sönmüştür… Bu hareket için Anadolu’da çok para sarf ediliyor; savaşta İttihat ve Terakki’nin

parmağı vardır… Hareket tamamen ittihatçıdır…” denilmektedir. Bkz, Yahya Akyüz, Türk

Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919–1922, T.T.K. Basımevi, Ank–1975, s. 51. ; Ayrıca

bkz, Celal Bayar, Ben de Yazdım, Cilt: 7, Sabah Kitapçılık, İst–1997, s. 78–79.

13 Takvim-i Vekayi, 4 Ağustos 1336/1920, Nr: 3921. (Bkz, EK-III).

14 Midhat Sertoğlu, “Millî Mücadele’ye Yardım Ettikleri İçin Cezalandırılmak İstenenlere Dair

Yayınlanmamış Belgeler”, Hayat Tarih Mecmuası, Sayı: 2, Yıl: 14, Şubat–1978, s. 47.

Damat Ferit Paşa Hükümetleri Döneminde Kuva-yı Milliye Hareketine Yöneltilen İthamlar

5

Yine Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin Kuvâ-yı Milliye’yi nasıl algıladığı

hakkında bilgi vermesi bakımından Cemal Karabekir’in hatıratında, Damat Ferit

Paşa Hükümeti’nde Evkaf Nazırlığı yapmış olan Elmalılı Hamdi (Yazır)’ye

atfedilen sözler ayrıca değer kazanmaktadır. Nitekim Cemal Karabekir, eski

arkadaşı Elmalılı Hamdi’ye Kuvâ-yı Milliye cephesindeki hal ve vaziyeti

anlatınca, Hamdi Bey, “Azizim Cemal bu İttihatçı dolabıdır. Yine mevki sahibi olmak

istiyorlar. Memleket halkı harplerden bıkmış usanmış, artık istirahat ve sükûnet istiyorlar,

ne bahasına olursa olsun bunu istiyorlar. Halkın önüne düşen zabitan Ordu dağıldıktan

sonra açığa çıkıp aç kalmaktan korkuyorlar. Bunun için kendilerine iş bulmak, memleketin

kendilerine muhtaç olduğunu göstermek ve bu suretle geçinmek istiyorlar. Hükümet orduyu

tamamıyla dağıtmalıdır. Memleketi, dâhili asayişi temin için yalnız Jandarma ve Polis

kuvvetleri ile idare etmelidir. Biz bu kanaatteyiz. Bundan başka da selamet çaresi yoktur”15

diye cevap vermiştir. Elmalılı Hamdi Bey’in vermiş olduğu cevap Mütareke

Dönemi’ndeki Osmanlı Devleti’nin takip ettiği siyasetle aynı doğrultudadır.

Nitekim Sultan Vahdettin, 15 Temmuz 1919’da The Morning Post Gazetesi

muhabirine verdiği demeçte, “Milletimiz harbe girmekle büyük hata etti… Fakat

memleketi harbe sürüklemeye hiç katılmamış olan binlerce halkı cezalandırmak da elbette

hatalıdır. Sevgili Babam Sultan Abdülmecid İngiltere’nin büyük dostu ve bu memleket ile

Fransa’nın müttefiki idi. Ben daima İngiltere’ye hayranlık besledim ve daima İngiltere’ye

dost bir siyasetin destekleyicisi oldum: Biz İngiliz milleti ile hükümetinin insaf ve insanlık

duyguları ile adaleti temin için bize yardım edeceklerini ümit etmekteyiz…”16 demiştir. Bu

demeç Vahdettin’in, Devlet’in kurtuluşunun ancak ve ancak İngiltere ve diğer

büyük devletlerle dostça ilişkiler içerisinde olmakla sağlanabileceğine inandığını

göstermektedir. Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki hareketin Damat Ferit Paşa

Hükümeti tarafından kuşku ile izlenmeye başladığı bir dönemde Dâhiliye Nazırı

olan Ali Kemal Bey, 26 Haziran 1919 tarihinde bütün vilayetlere gönderdiği

beyannamesinde; bazı yerlerde ordu müfettişlerinin emriyle asker ve iane

toplandığını, merkezden böyle bir emrin olmadığını ve bunu yapanların şiddetle

cezalandırılacaklarını bildiriyor ve Kuvâ-yı Milliye hareketini de eski idareyi

(İttihat ve Terakki) tekrar geri getirmek için oluşturulan bir yapı olarak tasvir

ediyordu17.

Damat Ferit Paşa Hükümeti’nde Şeyhülislamlık görevini ifa eden Mustafa

İLETİŞİM edebiyatokyanus@gmail.com  
   
edebiyatokyanus 640513 ziyaretçi (1178115 klik) kişi burdaydı!
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol