|
Meçhul Bir Aşkın Son Nağmeleri: Tevfik Fikret’in “Tesadüf” Şiirleri
Yard. Doç. Dr. Nuri Sağlam
(Yazının Künyesi: “Tevfik Fikret’in Aşkı ve Tesadüf’leri”, İÜ Edebiyatı Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, nr. XXXIV, İstanbul, 2006, s. 157-170.)
Tevfik Fikret’ten bahseden muhtelif kaynaklar, şairin evlendikten üç dört sene sonra kısa süreli bir aşk yaşadığını ve “Tesadüf”, “İkinci Tesadüf”, “Son Tesadüf” başlıklı şiirlerinin de bu aşkın eseri olarak kaleme alındığını ileri sürmektedirler. Ancak söz konusu şiirlerin muhtevası Fikret’in aşkının başka türlü bir macerası olduğunu düşündürmektedir. Dolayısıyla bu yazımızda Fikret’in aşk macerasının izini sürmeye ve “Tesadüf” şiirlerinin ilham kaynağını tespit etmeye çalışacağız.
Fikret’in 1886 yılında yayımladığı
Bî-ser ü pâ gamz-ı deşt-i belâ pûyânıyız
Hayli demdir bir büt-i âhû-nigeh hayrânıyız [1]
beytiyle başlayan gazeli, ilk bakışta henüz Galatasaray Sultanîsi öğrencisiyken hayli zamandır ahu bakışlı bir güzele âşık olduğunu ve bu gazeli söz konusu aşkın ilhamıyla kaleme aldığını göstermektedir. Fakat şairin “Tesadüf” şiirlerine gelinceye kadar yazdığı aşk şiirleri kronolojik olarak incelendiğinde, daha lise yıllarında başlayan bu aşkın gelip geçici bir çocukluk yahut gençlik hevesi olmadığı açıkça görülür. Öyle ki onun bütün hayatına bu aşkın yön verdiğini ve hatta mizacının şekillenmesindeki en büyük âmilin bu aşk olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim o meçhul sevgiliye,
Ben sana âşık değilim, bendeyim
Hâk-i der-i pâkine efgendeyim [2]
diyecek kadar tutkuyla bağlanmış olan şair, ilk gençlik yıllarını, vuslat ümidiyle büyüttüğü âşıkane fakat bir o kadar da tedirgin ve buruk bir saadet içinde geçirir. Çünkü söz konusu gazelle aynı tarihlerde yazdığı bir başka şiirinde, evvelâ “hayli demdir” âşık olduğu halde aşkını itiraf edemediği ve üstelik her nedense “birkaç senedir” de ayrı düştüğü sevgilisinin hasretiyle acı içinde kıvrandığı anlaşılan şair
Bir lâhza-i vuslat bana ettirdi ferâmûş
Birkaç senedir çektiğimi firkatinizden
Ben görmüyorum kuvve-i fikriyyemi kâfî
Bahs etmek için doğrusu mâhiyyetinizden
Gerçi ederim vaslınıza rağbetim izhâr
Amma düşerim korkusu var rağbetinizden
Kimdi güzelim, neydi sebep dünkü o hâle?
Dönmüştünüz âteşlere hep hiddetinizden
(Râgıb değilim sohbetine) dersiniz ammâ
Ma’lûm oluyor rağbetiniz da’vetinizden
Bî-çârenizi boğdu yine zulmet-i âlâm
Fırsat bularak dün gece gaybûbetinizden [3]
dizelerinde görüldüğü gibi sevgilisiyle buluştuğu kısa bir anı tasvir etmektedir. Buna göre sevdiği kız birkaç senelik ayrılığın ardından bir akşam şairi davet etmiş ve onunla görüşüp konuşmak istemiştir. Fakat yukarıdaki dizelerde hem bu davetin sebebi hem de sevdiği kızın kendisine olan rağbeti müphem bırakılmıştır. Bununla beraber sevdiği kızın hiddetinden deliye dönmüş olduğunu ifade eden şair, böylesine bir hiddete kimin yahut neyin sebep olduğunu bilemediğini söylese de “Kimdi güzelim, neydi sebep dünkü o hâle?” dizesindeki “Kimdi?” sorusuna bu davetin ve buluşmanın sebebini kodlamış gibidir. Buradan sevdiği kızın birine yahut bir şeye aşırı derecede hiddetlenmiş ve muhtemelen öteden beri tanıdığı ve nadir de olsa zaman zaman görüştüğü şairle -her ne kadar “Râgıb değilim sohbetine” demiş olsa da- kendisini hiddetlendiren meseleye dair sohbet ederek rahatlamak istediği anlaşılmaktadır. Ancak buradaki “Kimdi?” sorusunun muhatabının şairin kendisi olmadığı açıktır. Çünkü sevdiği kız, şairin hayli zamandır kendisine duyduğu aşktan henüz haberdar değildir. O halde bu sorunun muhatabı muhtemelen sevdiği kızın gönlünü kaptırdığı üçüncü bir kişi olmalıdır. Ve yine ihtimal ki sevdiği kızla buluştukları zaman aralarında cereyan eden muhavere pek de iyi gitmediği anlaşılan bu gönül meselesi etrafında cereyan etmiştir. Zira yukarıdaki mısralarda şair, sevdiğinin sebebini tahmin etmeye çalıştığımız bu hiddetli anını, sanki ilân-ı aşk etmek için uygun bir fırsat olarak düşünmüş de bunun ters bir etki yaratması halinde onun rağbetinden düşerek vuslat ümidini büsbütün kaybetmekten korktuğu için bu girişiminden vazgeçmiş hissi uyandırmaktadır. Ancak şimdilik her ne sebeple olursa olsun sevdiği kızı arada bir görebilme ihtimalinin bile şair için uzun zamandır çektiği tek taraflı aşk ıstırabının tek tesellisi olduğunu söylemekle yetinelim.
Bu şiirlerden sonra beş senelik uzunca bir zaman dilimi içinde Fikret’in yayımladığı herhangi bir şiire tesadüf edilmez. Fakat şairin 1891 yılında Mirsad dergisinde ardı ardına neşrettiği aşk şiirlerinden çoğunun bu süre zarfında yazıldığı ve söz konusu aşk macerasının da yine bu zaman dilimi içinde akim kaldığı anlaşılmaktadır. [4] Zira “Bûse-çîn” [5] adlı şiirinde sevdiği kızla sık sık “gül bahçelerinde seyran edip” mutluluklarıyla “gülzara safa ver”diklerini söyleyen ve sevgilisinin “âşıklara can bahşeden dudağını” tavsif ederken
Ne oldum ben de bilmem böyle derken
O mâhın bûse-çîn oldum lebinden
O dem elverdi hayret kalb ü câna,
O ân-ı hayreti vermem cihâna!...
diyecek kadar da onunla bu zaman dilimi içinde yakınlaşmış olan şair, her nedense bu vuslat demlerinin neşesini zehirleyen garip bir ayrılık hissiyle daima tedirgin olmakta ve bu zehirli duyguyu “İle’l-Ebed” [6] başlıklı şiirindeki
Yazık! Şu neş’emi tesmîm ederdi hiss-i firâk,
Düşerdi rûhuma her ayrılışta bir ahker;
Evet, bu hiss, bu merâk
Verirdi aşkıma bir hadşe-i melâl-âver.
Güler görür de o çeşm-i siyâhı ağlardım.
Cihânda bir bu iken rûhumun temennâsı;
Evet, ben anlardım:
O tatlı giryelerin ayrılıktı ma’nâsı.
Geçip tehâşî-i firkatle hep leyâl-i visâl
Sabâh olurdu sükûn bulmadan tahassürler;
Evet, geçerdi leyâl,
Büyürdü beslenip ümmîd ile teessürler…
mısralarıyla dile getirmektedir. Öyle anlaşılıyor ki şair bu süre zarfında sevdiği kıza aşkını itiraf etmiş ancak ufak tefek mukabeleler dışında ondan gerçek anlamda bir karşılık görememiştir. Bunun birçok sebebi olabilir elbet. Ancak yukarıda yorumlamaya çalıştığımız gibi en muhtemel sebep, sevdiği kızın bir başkasıyla şu veya bu şekilde bir gönül bağının bulunması, buna rağmen şairin kendisine duyduğu büyük aşka kayıtsız kalamayarak bir süre onunla zaman geçirmesi, fakat bu süre zarfında söz konusu gönül bağından kurtulamadığı için şairin aşkına aynıyla mukabele edememiş olmasıdır. Zira şairin yıllardır içinde besleyip büyüttüğü vuslat ümidinin bu zaman zarfında her geçen gün biraz daha güçlenen garip bir ayrılık duygusuyla büsbütün solup gitmesi ve sevdiği kızla güzel vakitler geçirirken bile kendisini her an terk edilme tehlikesiyle burun buruna hissetmesi bu ihtimali kuvvetlendirmektedir. Nihayet bir süre sonra şairin korktuğu başına gelecek ve
Neden muameleniz başkalaştı hakkımda,
Ne etmişim size ben ihtirâmdan başka [7]
dizelerinden anlaşıldığına göre karşılıklı aşka dayanmayan bu vuslat demlerine yine sevdiği kız tarafından son verilecektir. Hatta şairin göz yaşlarıyla âdeta sırılsıklam ettiği
Ne anlatır meleğim! Girye-i şebâne sana?
Ne bildirir seherî âh-ı âşıkâne sana?...
O âh ü giryede aşkım tezâhür etmez mi?
Ben âşıkım sana! Ey hüsn-i bî-bahâne… sana! [ 8]
yahut
Geh çeşmini tahattur ile girye-perverim,
Geh zülfünü tefekkür ile nâle-güsterim,
Her dem seni… seni düşünür, ağlar, inlerim;
Her lâhza başka hüznile yâd eylerim seni ! [9]
gibi mısralarından sevdiği kızın sadece bu birlikteliğe son vermekle kalmadığı, her ne sebeple olursa olsun bir daha görüşmemek üzere onu büsbütün terk ettiği açıkça anlaşılmaktadır. Artık şairin ölesiye sevdiği fakat ölmeden evvel kaybettiği sevgilisi, onun
Olma girîzân güzelim el amân.
Dön geri, dön ey ferah-efzâ-yı cân!
Dön de nezâketle tebessümler et
Ruhumu şevkinle harâb-perver et …
Terk edemem ölmeden evvel seni
Hak bu ki sensin eden ihyâ beni [10]
gibi daha birçok mısralarındaki yakarışlarını duymayacak ve bir daha asla geri dönmeyecektir. Zaman içinde bunu iyice anlayan şair, kendisine hayat veren bu aşka dair bütün ümitlerini kaybetmiş ve bu sebeple büyük bir boşluğun ve bunalımın içine düşmüş olmalı ki ani fakat bilinçsiz bir kararla dayısının kızı Nazime Hanımla evlenmiştir. [11] Bununla beraber böylesine sırılsıklam aşk ve gözyaşı dolu şiirlerini evlendikten yaklaşık bir yıl sonra yayımlamış olması bu evliliğin mahiyetine işaret etmesi bakımından hayli dikkat çekicidir. Öyle anlaşılıyor ki şairin gözünde ne evliliğinin ne de hayatın kayda değer bir önemi kalmıştır. O artık yaşadığı müddetçe bedbaht olacak ve bu suretle hayattan “intikam alma”yı bile düşünecektir. Zira Fransuva Kope’den yaptığı “İlk Sevgi” [12] adlı şiir tercümesinde, sevgilisi tarafından terk edildiği için artık “ilelebed mükedder ve me’yus kalacağını” bizzat kendisi şöyle ifade etmektedir:
Öyle pek, pek güzel olduğundan değil… Fakat ikimiz de gençtik, yirmişer yaşındaydık; o gün ise –bugünkü gibi hâtırımdadır– bir bahâr sabahıydı.
Öyle pek vakur olduğundan değil… Fakat –yemin ederim ki– kendisine muhabbetimi itiraf etmekten güç, ondan ağır bir teşebbüse müddet-i ömrümde cür’et etmemişimdir!
Öyle pek duygulu olduğundan değil… Fakat musâhabesi o kadar hoş, o derece rûh-perver idi ki her hitâbında, her cevâbında gözlerim dolardı.
Öyle pek taş yürekli değildi… Fakat heyhât! Beni terk etti. O zamandan beri mükedderim. İlelebed mükedder ve me’yûs kalacağım.
Hiç şüphesiz Fikret’in hayatı ve mizacına dair birkaç önemli hususa ışık tutan bu şiir, şair tarafından özellikle tercüme edilmiş olmalıdır. Evvelâ sevdiği kızın kendisini terk ettiği bizzat şairin lisanından ilk defa bu şiirde, üstelik aradan sekiz sene geçtikten sonra dile getirilmektedir. Terk edildiği sırada yirmi yaşlarında olduğunu yine bu şiirden anlıyoruz. Fakat asıl üzerinde durulması gereken nokta, o zamandan beri “mükedder” olan şairin “ilelebed mükedder ve me’yus” kalacağını ifade etmesidir ki bu ifade, söz konusu terk edilme hadisesinin Fikret’in hayat karşısında takındığı tavrı ne ölçüde etkilediğini göstermesi bakımından oldukça mühimdir. Fikret, gerçekten de hayatı boyunca daima mükedder ve me’yus kalacaktır. Hatta evlendikten kısa bir süre sonra pişmanlık duymaya başlayan [13] şair, kendisine anne yetimliğini hissettirmeyen yengesinin evine içgüveysi girmek suretiyle yaptığı yanlış evliliği her şeye rağmen sürdürmek zorunda olduğu düşüncesiyle giderek daha da mükedder ve me’yus olmuştur. [14] Zira en hararetli çağında ani bir kararla evlenen fakat aşka dayanmayan bu evliliğin infialini daha ilk günlerden itibaren hissetmeye başlayan şairin özellikle Servet-i Fünûn öncesindeki şiirlerinde bir daha geri gelmeyecek olan o âşıkane demlerin yâdı ve melâliyle sık sık ağladığına şahit oluruz. İlk izleri Berk dergisindeki “Sevdiğim” adlı şiirine dayanan ve Servet-i Fünûn öncesindeki şiirlerinde gittikçe şiddetlenen bu tahassür ve aşk ıstırabı, 1896’da yazdığı “Ah! Ağlasam” [15] şiirinde en zirve noktaya ulaşmış ve hatta hayatının sonuna kadar değişik tezahürlerle sürüp gitmiştir.
Tevfik Fikret’in batı edebiyatından yaptığı toplam beş şiir çevirisi içinde özellikle François Coppée’den iktibas ettiği “İlk Sevgi” ve “Baba” [16] adlı şiirlerle “Alfons Dode’nin Bir Şiiri” [17] başlıklı üç çevirinin de şairin mizacı ve hayatına dair birtakım izler taşıyor olmaları hayli ilgi çekicidir. [18] Yukarıda “İlk Sevgi” adlı manzumeyi naklettik. “Baba” unvanlı çevirisini ise bu yönüyle bir başka yazımızda söz konusu etmiştik. [19] Şimdi de Alphonse Dodet’den yaptığı çeviriyi nakledelim:
Yaşıyorken uzak cemâlinden
Dâimâ gamlı, dâimâ giryân
Avuturdum bu hasta gönlümü ben
Bir derin hâb içinde bî-darabân.
Benim oldun… Seninle işte bugün
Buldu gönlüm bütün saadetini;
Arıyor bazı -muztarib, düşkün-
Yalnız evvelki râhatini.
Uyuyorken uzak cemâlinden
Aynı rü’ya verirdi neş’e bana:
Bahşederdin; dizimde her gece sen
Müjde-i şefkatinle rûha safâ.
Benim oldun… Firâş-ı vuslatta
Hep şu rü’ya eder remîde beni:
Kaçıyorsun biriyle… Avdette
Buluyorsun ecel-resîde beni! [20]
Görüldüğü üzere bu şiir buraya kadar ifade etmeye çalıştığımız aşk macerasının âdeta manzum bir hikâyesi gibidir. Bu bakımdan ayrıca açıklama ihtiyacı duymuyoruz. Ancak bu şiirde konumuz açısından çok önemli olan iki ayrı noktaya dikkat çekmek gerektiği kanaatindeyiz. Bunlardan biri şiirin ilk bendinde sevgilisine kavuştuktan sonra gönlünün bütün saadetini bulduğunu ifade eden şairin “muztarib” ve “düşkün” kelimelerini kullanarak bazen “evvelki râhatini” aradığını söylemesidir. Zira burada her iki kelimenin de çağrıştırdığı anlam, yukarıda yorumlamaya çalıştığımız gibi şairin sevdiği kızın bir başkasıyla gönül ilişkisinin bulunduğunu bilmesine rağmen onunla birlikte geçirdiği vuslat demlerinden saadet duyması ve bu durumun şairde yarattığı âcizlik, eziklik ve onur kırıklığı hissidir. Diğeri ise şiirin sonundaki
Kaçıyorsun biriyle…Avdette
Buluyorsun ecel-resîde beni!
dizeleridir ki burada da sevgilisinin biriyle kaçtığını ifade eden şair terk edildikten sonra âdeta can çekişircesine yaşadığını vurgulamaktadır. Ancak yukarıda da dile getirdiğimiz gibi şairin bu “mükedder ve me’yus” hayatının gecelerine bütün ıstıraplarını katlanılır kılan bir hayal doğacak ve bu hayal zaman içinde onu hayata bağlayan tek hakikat haline gelecektir. Diğer bir deyişle şair artık sadece bu hayalle yaşayacaktır. Aşağıda görüleceği üzere Fikret’in Servet-i Fünûn döneminde yayımladığı bütün aşk şiirlerine hâkim olan hayal, işte bu hayaldir. Ve bu hayal, diğer Servet-i Fünûn şairlerinin hakikatten kaçmak için sığındıkları yapay hayallerin aksine henüz yirmi yaşlarındayken kendisini terk edip bir başkasıyla giden sevgilisi kadar hususî ve hakiki bir hayaldir. Zira bunu “Sen Olmasan” [21] adlı şiirinin
Sen olmasan… Seni bulmak hayâli olsa muhâl,
Yaşar mıyım dersin?
Söner üfûlüne bir lâhza kail olsa hayâl;
Soğur, donar, kırılır senden ayrılınca nazar;
Ne hazîn
Gelir hayat o zaman hem vücûda, hem rûha!
mısralarında açıkça görmek mümkündür. Burada şairin sevgilinin hayaliyle buluştuğu demlerde vücudunu terk ettiği ve kalbinin ıstıraptan kurtulduğu, fakat ondan ayrılınca vücuduna ve ruhuna can gelmesine karşılık bakışlarının soğuyup donduğu ve âdeta yaşayan bir ölü haline döndüğü anlaşılmaktadır. Diğer bir deyişle şairin gerçek hayatı artık sevgilisinin hayali ile göz göze geldiği anda başlamaktadır. Ve bu hayal şair için o kadar hususî ve hakikidir ki
Her sahn-ı hakikatten uzak, herkese mechûl;
Bir safvet-i ma’sûmenin âgûş-ı terinde,
Bir leyle-i aşkın müte’ennî seherinde
Yalnız ikimiz sayd-ı hayâlât ile meşgûl. [22]
mısralarında görüldüğü üzere kendisini bu hayalin -belki de tek hakikatin- kollarına atıp onunla birlikte hayaller bile kurabilmektedir. Bazen bu hayalin bir gün kendisini terk edeceği endişesine kapılan şair
Oh, gel… Rûh-ı tabîat gibi mahmûr ve hamûş,
Bu vefâsız gecenin koynunda
Kalalım bir ebedî sâniye dalgın, bî-hûş…
Kim bilir, belki de son leyle-i sevdâmızdır;
Bunda her lâhza, bir ömr-i saâdet sayılır [23]
diye bu hayale sımsıkı sarılır ve onunla geçirdiği saadetli dakikaların bitmemesi için sabahın olmasını istemez. Hatta bu hayal her ne zaman kaybolacak olsa “Şekvâ-yı Firâk” [24] şiirinde görüldüğü üzere zehirli bir ayrılık azabıyla kıvranmaya başlayan şair, onsuz bir dakika bile yaşayamayacağını düşünür. Nitekim “Berîd-i Ümîd” [25] adlı şiirindeki
Bu ıztırâb-ı tereddütle mahvolurdum ben
Hayâlin olmasa hâkim hayât-ı hulyâma:
Tahayyülünle sükûn bulduğum zaman, bilsen,
Ne müjdelerle gelirsin harîm-i rü’yâma
mısralarını yazdıran da aynı duygudur. Hatta “Resmini Yaparken” [26] şiirinde görüldüğü üzere şairin bu hayali resmetmeye çalıştığına, sevgilisinin “dudaklarında ölen bir tebessümü” tespit ederken birdenbire terk edilmişliğin verdiği en acı elemleri hatırlayarak yapmaya çalıştığı resmi sildiğine de şahit oluruz…
Bu örnekleri artırmak elbette mümkündür. Ancak bu kadarıyla bile Fikret’in hem aşk macerasının hem de ona “Tesadüf” şiirlerini yazdıran ilhamın yeterince aydınlandığı kanaatindeyiz. Görülen odur ki Fikret’e “Tesadüf” şiirlerini ilham eden kadın, ona diğer bütün aşk şiirlerini ilham eden kadından başkası değildir. “Tesadüf” şiirlerini ve bu şiirlere dair kaynaklarda yer alan rivayetleri incelediğimizde bu durum daha da netlik kazanacaktır.
Evvelâ bu konuda iki önemli rivayet bulunduğunu fakat bunların birbirini tutmadığını belirtelim. Zira Tevfik Fikret’i yakından tanıyan Hüseyin Cahit, bu konuda “Fikret aile hayatında günah işlememiştir. Yanında zaten böyle şeylerin lâkırdısı da pek olmazdı. Mamafih insanlar Fikret de olsalar melek değildirler. Fikret’in de hayatından değilse bile hayalinden, günah değilse bile günah gölgesi geçti. Rübab-ı Şikeste’de ‘Birinci Tesadüf’, ‘İkinci Tesadüf’ gibi başlıklarla birkaç manzume vardır. Bunları ilham eden kadın Karlman Mağazasında bir satıcı kız idi.” [27] demekte; Ruşen Eşref ise “Meselâ Tesadüfler! Bunları Fikret’e ilham eden Halûk’un mürebbiyesidir. Genç bir kadınmış. Halûk üç dört yaşlarında iken tutmuşlar. Evlerinde üç dört gün oturduktan sonra çıkmış. Aradan epey vakit geçince Fikret aynı kadına böyle üç defa tesadüf etmiş.” [28] ifadelerini kullanmaktadır. Birinci rivayette söz konusu şiirleri ilham eden kadının Karlman Mağazasında çalışan bir satıcı, ikincisinde ise Halûk’un eğitimi için eve alınan fakat her nedense evde üç dört günden fazla kalmayan bir mürebbiye olduğu ileri sürülmektedir. Üstelik birinci rivayette “tesadüf etmek” söz konusu olmadığı halde ikincisinde Fikret’in bu kadına üç defa tesadüf ettiği dile getirilmektedir. Görüldüğü üzere söz konusu rivayetler birbirinden farklıdır.
Bununla beraber hem şiirlerin adlarından hem de muhtevalarından Fikret’in bu kadına üç defa tesadüf ettiği zaten bellidir. Ayrıca Tevfik Fikret’in her ne kadar melek olmasa da karakter itibariyle herhangi bir mağazada gördüğü yahut evine mürebbiye olarak aldığı üstelik evinde üç dört günden fazla kalmayan bir kadına sonradan herhangi bir yerde tesadüf ettiği için böylesine şiirler yazacak kadar hercai bir gönüle sahip olmadığı da bilinen bir husustur. Eğer öyle olsaydı bunlara benzer daha birçok şiirinin bulunması icap ederdi ki kendisinden bahseden hiçbir kaynakta, “Tesadüf” şiirleri dışında onun evli iken başından geçen bir aşk macerasının ürünü olduğunu düşündüren tek bir şiirden dahi söz edilmemektedir. Ayrıca şiirlerin başlığı da kelime anlamı bakımından dikkat çekicidir. Zira “tesadüf etmek” fiili, tesadüf edilen şahsın önceden şöyle veya böyle tanınıyor olmasını gerektirir. Dolayısıyla Tevfik Fikret’in kendisine bu şiirleri ilham eden kadını önceden tanıdığı açıktır. Bütün bunlar gösteriyor ki Fikret, söz konusu “Tesadüf” şiirlerini, her nerede olursa olsun uzun süredir hayalinde yaşattığı yahut hayaliyle yaşadığı o ilk ve tek sevgilisine tesadüf ettiği için yazmıştır. Kaldı ki dikkatle incelendiğinde “Tesadüf” şiirlerinden de aynı sonucun çıktığı anlaşılır. Zira bu şiirlerin ilki şöyledir:
Niçin o çehreyi görmekle titredim birden,
O dîdelerde niçin gizli bir nigâh aradım?
Değil garâm-ı heves-perverâne mu’tâdım,
Niçin o gözlere dikkatle baktım öyle iken?...
Niçin? Niçin?... Bu “Niçin?”lerle şimdi pür-halecân
Dilimde titreşiyor en sitemli nâlişler;
Kabâhatim ona bakmaktı, muhterîz, muğber,
Dudaklarında sönerken bir ibtisâm-ı nihân.
Bu yüz hayâlime -gittikçe- hiç yabancı değil;
Fakat, yazık, o vücûd-ı hayâl-perverde
Tesâdüfüm ne hazîn oldu böyle bir yerde! [29]
Sen ey sefâlet-i meş’ûme, ey şeb-i hâil,
Soğuk soğuk bakıyorsun; o nazra-i şûmun
Nasıl sukûtuna ka’il şu hüsn-i ma’sûmun?... [30]
Görüldüğü üzere şair, kendisine bu şiirleri ilham eden çehreyi görür görmez titremiş, kalbi sitemkârane bir inilti ile çarpmaya başlamış, çekingen ve kırgın bir nazarla baktığı gözlerinde, gizli, yani geçmişe ait bir nigâh aramıştır. Üstelik şairin hayaline hiç yabancı gelmeyen hatta hayalini besleyen daha doğrusu hayaliyle yaşadığı bu vücuda “böyle bir yerde” tesadüf etmesi onu aşırı derecede hüzünlendirmiştir. “Böyle bir yerde” ifadesi ise hayaliyle yaşadığı kadınla kendi evinde mürebbiye sıfatıyla karşılaşmış olma ihtimalini düşündürmekte, kadının fazla dayanamayarak üç dört gün gibi kısa bir süre sonra evden ayrılmış olması da bu ihtimali kuvvetlendirmektedir. Fikret’in “İkinci Tesadüf” [31] adlı şiiri de şöyledir:
Bu gün o çehrede boş bir nazarla dinlendim:
Didişmeden geliyordum gam-ı hayâtımla;
Dedim ki sonra: Şu müz’iç te’essürâtımla
Önünde ağlayıversem… Ve olmasam nâdim!
O sanki fikrimi bilmiş de ihtirâz ediyor
Gibiydi; gözleri yerlerde, bakmadan geçti.
Güneş ufukta bu hâk-i sefîle bir ebedî
Vedâ eder gibi rikkatle ihtizâz ediyor,
Semâ bulutlanıyorken, onun civârından
Güzârı böyle soğuk bir yabancı tavrıyla
Bütün karârımı kâfî göründü ta’dîle…
Dedim ki: “İşte hakîkat bu, hep küsûru yalan;
Değil garâm-ı heves-perverâne mu’tâdım,
Bu dîdelerde fakat bir nigâh-ı aşk aradım!
Daima “mükedder ve me’yus” olan şair bu sefer söz konusu kadınla sokakta karşılaşmış, bir an önünde diz çöküp ağlamak istemiş, fakat kadın onun bu düşüncesini anlamış gibi gözlerini yerden kaldırmadan soğuk bir yabancı tavrıyla geçip gitmiştir. Buna rağmen şair, onun bakışlarında yine bir aşk nigâhı aramaktan vazgeçmemiştir. Fikret “Son Tesadüf” [32] adlı şiirinde ise söz konusu kadını bu sefer sarışın bir gencin kolunda süslü, neşeli, nazlı ve şuh bir edayla yürürken gördüğünü fakat kadının kendisine hiç bakmadan geçip gittiğini ifade etmekte ve bu “Tesadüf” serisini böylelikle bitirmektedir. Son olarak Fikret’in buraya kadar izah etmeye çalıştığımız aşk macerasını hatta bütün bir hayat hikâyesini özetlediği düşüncesiyle “Bütün Bir Sergüzeşt” [33] adlı şiirini hiçbir yoruma tâbi tutmaksızın burada nakletmeyi uygun buluyoruz:
Hazîn bir ukde-i meşkûkiyyet neş’et-i hayâtında:
Karanlık bir sabâvet, bir şebâb-ı hâsir ü merdûd;
Bütün bir ömr-i mezbûhâne kahr u mihnet altında;
Bütün bir ser-güzeşt-i münkesîr, bir ömr-i zehr-âlûd…
O meshûf u meserret günlerin yâd-ı melâliyle
Bu gün ayrılmıyor mînâ-yı leb-rîz-i sa’âdetten;
Geçer her ân-ı zevki başka bir zevkin hayâliyle;
Bu hoş bir intikam almak demektir ömr-i zilletten.
O Yeldâ-yı sefâlet şimdi bir subh-ı tesellî-bâr;
Ne parlak handeler makdûr ise bir subh-ı âmâle
Birikmiş, bağlamış pîrâmen-i bahtında bir hâle.
Fakat; bilmem niçin, mâzîde müdhiş bir taannüd var:
Bu sîmâ-yı neşâtın, işte aksâ-yı refâhında,
Bütün bir ser-güzeşt-i inkisâr ağlar nigâhında.
Kaynakça
“Berîd-i Ümîd”, Servet-i Fünûn, y. 9, c. 18, nr. 449, 7 Teşrinievvel 1315, s. 103.
“Bütün Bir Sergüzeşt”, Servet-i Fünûn, y. 9, c. 17, nr. 433, 17 Haziran 1315, s. 262.
“Cânân-ı Girîzâna”, Düşünce, [Nüsha-i Mahsûsa], 1314, s. 133-134.
E. Necib, “Baba”, Malûmat, nr. 41, 22 Cemaziyelevvel 1312/15 Eylül 1310, s. 324.
E. Necib, “İlk Sevgi”, Malumat, nr. 36, 1 Cemaziyelevvel 1312/20 Teşrinievvel 1310, s. 281.
Es’ad Necib, “Ömr-i Muhayyel”, Servet-i Fünûn, y. 8, c. 16, nr. 401, 5 Teşrinisani 1314, s. 164.
Hüseyin Cahit Yalçın, Edebi Hatıralar, İstanbul 1935, Akşam Kitaphanesi, s. 148-149.
“İkinci Tesadüf”, Servet-i Fünûn, y. 8, c. 15, nr. 367, 12 Mart 1314, s. 38.
İsmail Hikmet Ertaylan, Tevfik Fikret Mirsad’da, İstanbul, 1965.
“Leyl-i Vedâ”, Servet-i Fünûn, y. 9, c. 17, nr. 436, 8 Temmuz 1315, s. 310.
Mehmed Fikret, “Fıkra-i Edebiyye: Nâdim”, Malûmat, nr. 25, 15 Safer 1312/4 Ağustos 1310, s. 194-195.
Mehmed Tevfik, “Başka”, Mirsad, 4 Temmuz 1307, nr. 17.
Mehmed Tevfik, “Bûse-Çîn”, Mirsad, 6 Haziran 1307, nr. 13.
Mehmed Tevfik, “Gazel”, Berk, cüz 2, cilt 1, 1302, s. 63-64.
Mehmed Tevfik, “Kıt’a”, Mirsad, 6 Haziran 1307, nr. 13.
Mehmed Tevfik, “Sevdiğim”, Berk, cüz. 9, cilt. 1, 1302, s. 266-267.
Mehmed Tevfik, “Şarkı”, Mirsad, 13 Haziran 1307, nr. 14.
Nuri Sağlam, “Servet-i Fünûn’a Kadar Tevfik Fikret ve Bilinmeyen Şiirleri ”, İÜ Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, sy. XXX, İstanbul, 2003, s. 403-444.)
Ruşen Eşref Ünaydın-Bütün Eserleri, (hzl. Necat Birinci-Nuri Sağlam), c. 4, Ankara, 2002.
Ruşen Eşref, Tevfik Fikret- Hayatına Dair Hatıralar, İstanbul, 1919.
Serol Teber, Tefik Fikret’in Melânkolik Dünyası-Aşiyan’daki Kâhin, İstanbul, 2002.
“Son Tesadüf”, Servet-i Fünûn, y. 8, c. 15, nr. 376, 14 Mayıs 1314, s. 180.
“Tesadüf”, Servet-i Fünûn, y. 7, c. 14, nr. 364, 10 Şubat 1313, s. 406.
T. F., “Alfons Dode’nin Bir Şiiri”, Servet-i Fünûn, y. 7, c. 14, nr. 359, 15 Kânunisani 1313, s. 322.
T. F., “Alphons Dode’nin Bir Şiiri”, Servet-i Fünûn, y. 7, c. 14, nr. 359, 15 Kânunisani 1313, s. 322.
T. Fikret, “Ah! Ağlasam”, Mektep, y. 4, c. 4, nr. 33, 30 Zilkade 1313/2 Mayıs 1312, s. 513-514.
T. Fikret, “İle’l-Ebed”, Servet-i Fünûn, y. 6, c. 11, nr. 284, 8 Ağustos 1312, s. 374.
T. Fikret, “Sen Olmasan”, Servet-i Fünûn, y. 7, c. 14, nr. 340, 4 Eylül 1313, s. 22.
Tevfik Fikret, Rübâb-ı Şikeste, İstanbul, 1326.
Tevfik Fikret-Bütün Şiirleri, (hzl. Prof. Dr. İsmail Parlatır, Doç. Dr. Nurullah Çetin), Ankara, 2004.
[1] Mehmed Tevfik, “Gazel”, Berk, cüz 2, cilt 1, 1302, s. 63-64. (Gazelin yeni harfli tam metni için bk., Nuri Sağlam, “Servet-i Fünûn’a Kadar Tevfik Fikret ve Bilinmeyen Şiirleri ”, İÜ Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, sy. XXX, İstanbul, 2003, s. 403-444.)
[2] “Cânân-ı Girîzâna”, Düşünce, [Nüsha-i Mahsûsa], 1314, s. 133-134.
[3] Mehmed Tevfik, “Sevdiğim”, Berk, cüz. 9, cilt. 1, 1302, s. 266-267.
[4] Tevfik Fikret’in Mirsad dergisinin 23 Mayıs-15 Ağustos 1307[1891] tarihli ve 11-23 numaralı nüshaları arasında toplam 15 aşk şiiri yayımlanmıştır. Bu şiirlerle birlikte şairin Mirsad dergisinde yayımladığı bütün şiirler için bk., İsmail Hikmet Ertaylan, Tevfik Fikret Mirsad’da, İstanbul, 1965.
[5] Mehmed Tevfik, “Bûse-Çîn”, Mirsad, 6 Haziran 1307, nr. 13.
[6] T. Fikret, “İle’l-Ebed”, Servet-i Fünûn, y. 6, c. 11, nr. 284, 8 Ağustos 1312, s. 374.
[7] Mehmed Tevfik, “Başka”, Mirsad, 4 Temmuz 1307, nr. 17.
[8] Mehmed Tevfik, “Kıt’a”, Mirsad, 6 Haziran 1307, nr. 13.
[9] Mehmed Tevfik, “Şarkı”, Mirsad, 13 Haziran 1307, nr. 14.
[10] “Cânân-ı Girîzâna”, Düşünce, [Nüsha-i Mahsûsa], 1314, s. 133-134.
[11] Tevfik Fikret, Ağustos 1306[1890]’da evlenmiştir. Bk. Ruşen Eşref, Tevfik Fikret- Hayatına Dair Hatıralar, İstanbul, 1919, s. 140. Bu evliliğin mahiyeti hakkında ayrıca bk., Nuri Sağlam, agm.
[12] E. Necib, “İlk Sevgi”, Malumat, nr. 36, 1 Cemaziyelevvel 1312/20 Teşrinievvel 1310, s. 281.
[13] Tevfik Fikret, bu evlilikten duyduğu pişmanlığı ima eden “Nâdim” başlıklı ilk hikâye denemesinde, evlenmesinin sebebini hâlâ kendisinin de anlayamadığını itiraf etmektedir. Bk., Mehmed Fikret, “Fıkra-i Edebiyye: Nâdim”, Malûmat, nr. 25, 15 Safer 1312/4 Ağustos 1310, s. 194-195. Fikret’in evlilik hayatına d |
