edebiyatokyanus - OSMANLI ŞİİRİNE SANAT ONTOLOJİSİYLE YAKLAŞMAK ÜZERİNE

OSMANLI
ŞİİRİNE SANAT ONTOLOJİSİYLE YAKLAŞMAK ÜZERİNE*
Furkan ÖZTÜRK
**
ÖZET

Bu çal
ışma, modern edebiyat kuramlarından biri olan sanat ontolojisinin Osmanlı şiiri uzmanlarınca alımlanış biçimlerini konu edinmektedir. Bu bağlamda Tunca Kortantamer’in Fuzulî’nin ‘Gül Kasidesi’ni ele aldığı çalışma ile Dursun Ali Tökel’in Bakî’nin bir gazeli üzerinde uyguladığı çalışma sanat ontolojisini edebiyat eserine uygulama yönüyle karşılaştırılacaktır. Öte yandan sanat ontolojisinin Osmanlı şiirini yorumlamada tek başına yeterli bir yöntem olup olmadığı da çalışma kapsamındaki diğer bir konu olacaktır.
ON THE APPROACH TOWARDS OTTOMAN POETRY THROUGH

ART ONTOLOGY

ABSTRACT

The subject of this study is the manners of approach Ottoman poetry experts towards the art ontology as one of the modern literature theories. In this context, we will compare the study of Tunca Kortantamer where he deals with “Gül Kasidesi” with the study of Dursun Ali Tökel where he deals with a ghazal of Baki in terms of implementing the art ontology on a literature work. On the other hand, whether the art ontology is a sufficient method alone in construing the Ottoman poetry or not will be another subject of this study.

Osmanl

Ça
ı şiirine modern edebiyat kuramlarıyla yaklaşım çabalarının son yıllarda az sayıda da olsa artmakta olduğu görülmektedir. Özellikle Gönül Alpay Tekin’in Osmanlı şiirine farklı yaklaşım teklifleri ve uygulamaları1; Fuzulî’ye stilistik yöntemlerle yaklaşan Cem Dilçin’in çalışmaları2; Tunca Kortantamer’in daha çok ‘ses makalesi’ diye bilinen önemli çalışması3, Muhsin Macit’in modern şiir-gelenek meselesine eğildiği çalışmalar4, gazele çeşitli perspektiflerden yaklaşıp inceleyen Walter Andrews’un çalışmaları5; Hüsn ü Aşk’ı mesnevi poetikası çerçevesinde ele alan Victoria Holbrook’un önemli incelemeleri6 yine mesnevi konusu çerçevesinde İlhan Genç’in Fuzulî ile Sezai Karakoç’un ‘Leyla ile Mecnun’larını karşılaştırmalı edebiyat yöntemiyle okuma ve yorumlama denemeleri7 bu alanda yapılan kuramsal kaynaklı çalışmalara hız kazandıran önemli modeller olmuşlardır. Üzerinde durulacak olan sanat ontolojisi kuramı da bütün bunların yanında Osmanlı şiirine modern yaklaşım imkanlarını yoklayan bir diğer yöntem olarak ortaya çıkmaktadır. Bu yönüyle, Tunca Kortantamer’in Fuzulî’nin ‘Gül Kasidesi’ni ele aldığı çalışma8 ile Dursun Ali Tökel’in Bakî’nin bir gazeli üzerinde uyguladığı çalışma9 sanat ontolojisini edebiyat eserine uygulama yönüyle karşılaştırılacaktır. ğdaş sanat felsefelerinden biri olan sanat ontolojisi yönteminin Türk akademik hayatına girişi, İsmail Tunalı’nın10 1963-1964 yıllarında yazdığı ‘Sanat Ontolojisi’ adlı kitapla
*
Bu yazı, 25-26 Mayıs 2007 tarihinde yapılan I Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumunda (Prof. Dr. Tunca Kortantamer Hatırasına) sunulan bildirinin geliştirilmiş şeklidir.
**
Araş. Gör. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. furkanozturk@hotmail.com
1
Gönül Alpay Tekin, ‘Eski Türk Edebiyatı Metinlerinin Bugünkü Türkçe’ye Açılamalarla Çevrilmesinin Gerekliliği Üzerine’, Dil ve Edebiyat Sempozyumu-2003, Mustafa Canpolat Armağanı, (Yay. Aysu Ata-Mehmet Ölmez), Ankara 2003, s. 233-254.
2
Cem Dilçin, ‘Fuzulî’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi’, Türkoloji Dergisi, Ankara 1991, C. IX, S. 1, s. 43-98,; Studies on Fuzulî’s Divan, Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yay., 2001.
3
Tunca Kortantamer, ‘Türk Şiirinde Ses Konusunda ve Ses Gelişmesinin Devamlılığı Üzerine Genel Bazı Düşünceler’ Eski Türk Edebiyatı-Makaleler, Akçağ Yay., Ankara 1993, s.273-336.
4
Muhsin Macit, Gelenekten Geleceğe, Akçağ Yay., Ankara 1996.
5
Walter G. Andrews, Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı, İletişim Yay., İstanbul 2001; “Yabancılaşmış ‘Ben’in Şarkısı” [Guattari, Deleuze ve Osmanlı Divan Şiirinde Öznenin Lirik Kod Çözümü], Defter, S. 39, İstanbul 2000, s. 107-132.
6
Victoria R. Holbrook, Aşkın Okunmaz Kıyıları, İletişim Yay., İstanbul 1998.
7
İlhan Genç, Leyla İle Mecnun'un İki Şairi Fuzuli ve Sezai Karakoç, Şule Yay., İstanbul 2006.
8
Tunca Kortantamer, ‘Gül Kasidesi’, Eski Türk Edebiyatı-Makaleler, Akçağ Yay, Ankara 1993, s. 413-435.
9
Dursun Ali Tökel, ‘Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Bakî’nin Bir Gazeline Uygulanışı’, Yedi İklim, C. 11, S. 74, 1996, s. 53-59; ayrıca Tökel’in Osmanlı şiirine yapısalcılık ve semantik kuramları ile ilgili yaklaşımlarını içeren yazıları da bulunmaktadır.
10
İsmail Tunalı, 1923’de Silistre’de doğmuş, İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü’nü bitirmiştir. Viyana Üniversitesi’nde Felsefe, Psikoloji ve Sanat Tarihi doktorası yapmış, İstanbul Üniversitesi’nde Felsefe profesörü olmuş, ayrıca Viyana Üniversitesi’nde de Felsefe ve Estetik profesörlüğü yapmıştır. Avusturya Devleti Tunalı’ya birinci dereceden Bilim Onur Nişanı, İtalyan devleti Commendator Nişanı vermiştir. Tunalı, halen emekli öğretim üyesi olarak ders vermekte ve çalışmalarını sürdürmektedir. Osmanlı Şiirine Sanat Ontolojisiyle Yaklaşmak Üzerine 681
olmu
ştur. Tunalı hakkında bir monografi kaleme alan Betül Karagöz, bu çalışmanın önemini şöyle belirtmektedir: “İsmail Tunalı’nın ‘akademik çalışmalarımın başyapıtı olarak nitelendiriyorum’ dediği, Rusçaya da çevrilen Sanat Ontolojisi, yayımlandığında kendi alanındaki genel literatürde ilk üç beş kitap içinde yer almıştır. Türkiye’de bu alanda çok büyük bir boşluğu doldurmuş, kitaba dayanarak pek çok lisans, yüksek lisans, doktora ve doçentlik tezleri yapılmıştır. Yeni sanat anlayışlarının ortaya konmasına da yardım etmiştir. Tunalı, Nicolai Hartman’a dayandırarak geliştirdiği “değer kuramı” ile, sanat yapıtı üzerinden eleştiri yapmak isteyenlere de çok önemli bilgiler vermiştir. Bu bilgi alanı, yalnızca kurama dayanmayıp, bir metodolojiyi de beraberinde getirmektedir. Tunalı için sanat ontolojisi, aynı zamanda sanat eserini kavrama ve çözümleme metodu; sanat eserinin ontik bir bütünlük olarak ele alınmasıdır.”11 Karagöz, Tunalı’nın akademik yaşamında ortaya koyduğu diğer eserleri de bu monografide ayrıntıları ile değerlendirmektedir.
11
Betül Karagöz, “Küreselleşen Türkiye’de Evrensel Değer: İsmail Tunalı”, Doğu Batı, İstanbul 2001, S. 16, s. 133-145.
12
İsmail Tunalı, Sanat Ontolojisi, İnkilap Kitabevi, İstanbul 2002, s. 111.
13
Kortantamer, ‘Türk Şiirinde Ses Konusu ve Ses Gelişmesinin Devamlılığı Üzerine Genel Bazı Düşünceler I’, age, s. 273.
14
Muhsin Macit, Divan Şiirinde Ahenk Unsurları, Akçağ Yay. Ankara 1996.
15
Kemal Sılay, “Müzik-Edebiyat Eleştirisi ve Divan Şiiri”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (haz. Mehmet Kalpaklı), YKY, İstanbul 1999, s. 445.
Tunal
ı’ya göre sanat ontolojisi sadece bir resmi, bir heykeli, bir mimari yapıyı veya bir müzik parçasını değil bunun yanında bir edebiyat eserini de incelemeyi öngörmektedir. Bu yönüyle bir edebiyat eseri heterojen varlık tabakalarından meydana gelmiş bir bütündür ve her tabaka farklı olmakla beraber bütünün gösterdiği ontik yapıdan zorunlu olarak pay almaktadır. Dünyada ilk kez tabakalar düşüncesini estetikte ve edebiyat eserinde uygulayan Roman Ingarden olmuştur. Roman Ingarden’in ünlü eseri “Das Literarische Kunstwerk” Tunalı’nın yararlandığı kaynakların en başında gelmektedir. Ancak Tunalı, edebiyat eserinde varlık tabakalarını tespit ederken yalnızca Roman Ingarden’in tabakalar sistemi ile yetinmez. Bunun ötesinde Nicolai Hartman’ın edebiyat eserinde ortaya koyduğu tabakaları karşılaştırarak kendi deyişiyle ‘daha yetkin, eklektik olmakla birlikte, daha tatmin edici bir tabaka sistemi’ne gider.12 Yani İngarden ve Hartman’ın tabakalar sistemini sentezleyerek kendi yorum ve katkılarıyla edebiyat eseri için bir metodoloji elde etmeye çalışır. Buna göre bir edebiyat eseri aşağıdaki tabakaların birbirleri üzerinde yükselmesiyle oluşan ontik bir yapıd