ÖĞRETİMİN DENETİMİNDE YENİ BAKIŞ AÇISI: “SÜREKLİ
GELİŞTİRME” TEMELİNE DAYALI ÖĞRETİMİN DENETİMİ
Ali Rıza ERDEM*
ÖZET
Öğretimin denetimi, derslerle ilgili hazırlıkların, uygulamaların, değerlendirmelerin ve ders dışı
etkenlerin denetimidir. Öğretimin denetimi, öğretimde etkinliğin ve verimliliğin sağlanması
açısından çok önemlidir. Bu çalışmada alandaki yazından da yararlanarak yeni bir bakış açısı olarak
“Sürekli geliştirme” temeline dayalı öğretimin denetimi geliştirilmeye çalışılmıştır.
Anahtar kelimeler: “sürekli geliştirme” temeline dayalı öğretimin denetimi
ABSTRACT
The term “inspection of teaching” means the controlling of preparations applications and
evaluation criteria regarding the subject to teach and functions out of the subject. In this study,
by benefiting from certain writings over the concerned branch, the inspection of teaching, which
is based upon “non-stop advancement” is tried to be developed as a new spectrum.
Keywords: The inspection of teaching which is based up “non-stop advancement”
GİRİŞ
Denetim, örgütün kendi varlığını ve işleyişini sürdürülmesi için zorunludur.
Denetimin amacı, örgütsel amaçların gerçekleştirilme derecesini belirlemek ve
gerekli önlemleri zamanında almaktır. Denetim, diğer toplumsal kurumlarda olduğu
gibi eğitimde de önemli bir süreçtir. Denetim, bir okulda devam eden
değerlendirme etkinliklerinin gözlenmesini kapsar. Bazen, denetmenlerin
kendileri etkinliklerin değerlendirmesine doğrudan katılacaklardır. Örneğin;
öğretmenlerin öğretme yeteneklerini ya da okul programının verimliliğini
değerlendirmeleri gibi. Denetim yoluyla eğitim-öğretimin ve okulun kalitesinin
artırılması amaçlanmaktadır (Sergiovanni & Starratt, 1979; Aydın, 1986; Sabancı,
2005). Eğitim-öğretimde hedeflenenlerin gerçekleşme derecesinin belirlenmesi,
varsa hedeflerdeki sapmaların düzeltilmesi ve eksikliklerin giderilmesi ancak
denetim sürecinin sağlıklı işletilmesiyle mümkündür.
Öğretimin Denetimi
Öğretimin denetimi öğretimin geliştirilmesine ilişkin bir kavram ve süreçtir.
Her okul sisteminde farklı düzeyde ve nitelikte olan öğretimsel denetime ihtiyaç
vardır. Öğrenme ve öğretme sürecini geliştirmek ve etkili kılmak için sınıf içi
etkinlikler üzerinde odaklaşan planlı ve programlı eylemler bütünüdür (Aydın,
1986). Öğretimin denetimi, derslerle ilgili hazırlıkların, uygulamaların,
değerlendirmelerin ve ders dışı etkenlerin denetimidir. Öğretimin denetiminde
öğrencinin amaçlara uygun öğrenim yapmalarını sağlamak üzere gerekli öğretim
ortamını ve sürecini geliştirmek için tüm ilgililer görev alır. Bu nedenle
öğretimsel denetim sadece denetçilerin öğretmenlerle çalışmasının ötesinde,
* Yrd. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Ali Rıza ERDEM
276
okulda öğretimle ilgili yöneticiler, uzmanlar ve diğer personelinde planlı ve
programlı olarak eylemlerde bulunmasını gerektirir (Erdem, 2006)
Öğretimin denetiminde “klinik denetim” ve “yönlendirilmiş yoğun denetim”
de yapılabilir.
?????? Klinik denetim: Öncülerinden biri Morris Cogan' dır. Cogan’a göre klinik
denetim "öğretmenin sınıf içi öğretmedeki yeterliliğini artırmak ya da öğretmeni
daha yeterli kılmak amacıyla planlanmış bir program ve uygulamadır.”
Planlanmış olması ussal olduğunu göstermektedir. Denetçi eylemlerinin
etkililiğini artırmak amacıyla özellikle öğretimde planlı, işbirlikçi, gözlem,
inceleme ve davranış değiştirmeye yönelik etkinlikler bütünüdür. Sergiovanni ve
Staratt ise kliniksel denetimi öğretmenin daha etkili kılınması amacıyla denetçiyle
öğretmenin sınıf içinde öğretme ve öğrenmenin gerçekleştirilmeye çalışıldığı
ortamda yüz yüze gelmeleri ve görüşmeleri olarak tanımlamaktadır. Bu yazarlara
göre kliniksel denetim merkezde, onu öğretimsel denetim çerçevelemekte, en
dışta ise genel denetim bulunmaktadır. Klinik denetimin döngüsü; gözlem
öncesi görüşme, gözlem aşaması, analiz, gözlem sonrası analiz, yeniden
planlama etkinliklerinden oluşan bir bütündür (Aydın, 1986; Başar, 1993).
?????? Yönlendirilmiş Yoğun Denetim: Mesleğe yeni başlamış ve geliştirilmesi
gereken bilgi ve beceri alanları çok olan tecrübesiz öğretmenlere uygulanmakta
olan bir modeldir. Denetçiyle öğretmenin bir süre birlikte çalışmasını gerektiren
bu modelde öncelikle genç ve tecrübesiz öğretmenin gereksinim duyduğu beceri
alanları çeşitli bilgi toplama yöntemleri yardımıyla belirlenir. Öğretmenle yapılan
toplantılar, sınıfına formal ve informal ziyaretler, ders planlarını ve öğrenci
ürünlerini incelemek gibi yöntemlerle öğretmenin geliştirilmesi gereken beceri
alanları (soru sorma teknikleri, öğrencileri derse güdülemek, temsil edici
materyaller hazırlamak vb) belirlendikten sonra modelin aşamalarına geçilir.
Modelin aşamaları; ziyaret öncesi planlama toplantısı, ziyaret, ziyaret sonrası
analiz, ziyaret sonrası toplantıdır. Bu denetim modelinde denetçilik rolü okul
müdürü, müdür yardımcısı, öğretimsel lider öğretmen, usta öğretmen, bölüm
başkanı, zümre başkanı gibi okulda sürekli olarak bulunan bir birey tarafından
oynanır (Tanrıöğen, 1997).
YENİ BİR BAKIŞ AÇISI: “SÜREKLİ GELİŞTİRME” TEMELİNE
DAYALI ÖĞRETİMİN DENETİMİ
Öğretimin denetiminde yeni bir bakış açısının gerekli olduğu literatürde söz
edilmektedir (Aydın, 1986; Başar, 1988; Bursalıoğlu, 1991; Taymaz, 1997; Başar,
2000; Öz, 2003). Bu çalışmada alandaki alan yazından da yararlanarak (Knoll,
1987; Tanrıöğen, 1995) yeni bir bakış açısı olarak “Sürekli geliştirme” temeline
dayalı öğretimin denetimi geliştirilmeye çalışılmıştır. “Sürekli geliştirme” temeline
dayalı öğretimin denetiminde:
1. Standart alanları ve öğeleri, hedefler ve standartların göstergeleri “sürekli
geliştirme” temeline dayalıdır. Standart alanları ve öğeleri, hedefler ve standartların
göstergeleri statik değildir.
Öğretimin Denetiminde Yeni Bakış Açısı: “Sürekli Geliştirme” Temeline Dayalı Öğretimin Denetimi
277
2. Eğitici personelin öğretimin denetiminde belirlenen standart alanları ve
öğelerinde hedeflere ve standartların göstergelerine ulaşma derecesinin tespiti ve
bu noktadan daha ileriye gidebilmesi için “sürekli geliştirilmesi” esastır.
3. Ders dışı etkenler içerisinde öğrenci aileleri başta olmak üzere okulun
içinde bulunduğu çevre ve bu çevre içinde yer alan baskı gruplarının öğretim
üzerindeki etkilerinin incelenmesi; bu etkinin olumlu yönde “sürekli geliştirilmesi”
önceliklidir.
“Sürekli Geliştirme” Temeline Dayalı Öğretimin Denetiminde
Standart Alanları ve Öğeleri, Hedefler ve Standart Göstergeleri
“Sürekli geliştirme” temeline dayalı öğretimin denetimi anlayışının
işletilebilmesi için öğretimle ilgili:
(1) Standart alanları ve öğeleri,
(2) Hedefler,
(3) Standartların göstergeleri
belirlenmelidir. Fakat standart alanları ve öğeleri, hedefler ve standartların göstergeleri
statik olmamalıdır.
Tablo 1. “Sürekli Geliştirme” Temeline Dayalı Öğretimin Denetiminde
Standart Alanları ve Öğeleri, Hedefler ve Standart Göstergeleri
“Sürekli Geliştirme” Temeline Dayalı Öğretimin Denetiminde
Standart
alanları
Ve
Öğeleri
Hedefler Standartların göstergeleri
Öğretim Öncesi Hazırlık
Öğrenci
ihtiyaçlarını
belirlemesi
?????? Öğrencileri bireysel olarak tanıma
?????? Öğrencilerin bireysel ayrılıklarını belirleme
Öğretim
planını
hazırlaması
?????? Bireysel ayrılıkları göz önünde bulundurma
?????? Bir başkasının da işleyebileceği hesaba katılarak
ayrıntılı hazırlama
?????? Bireysel ayrılıkları hesaba katma
Ders
konularını
belirleme
Öğretmenin
öğretim
öncesinde
hazırlık yapması
?????? Basitten, karmaşığa somuttan, soyuta gitme
?????? Önceki konulardan anlaşılmayanlara yer verme
Ali Rıza ERDEM
278
Öğrencileri Motive Etme Ve Etkileşim
Öğrencileri
motive etme
?????? Öğrencilerin yaşantılarından hareket etme
?????? Daha önce öğrendikleri bilgileri kullanma
?????? Öğrenilecek olanın önemini açıklama
Öğretim
yöntemleri
?????? Çeşitli yöntemler kullanma
?????? Nerede hangi yöntemin kullanılacağını bilme
?????? Yöntemlerin uygulamasından dönütler alma
Öğrencilerle
etkileşim
Öğretmenin
öğrencileri
motive etmesi
onlarla
etkileşmesi
?????? Öğrencilere bireysel değer verme
?????? Öğrencilerin sorularını ve cevaplarına değer verme
?????? Öğrencilerin problemleriyle ilgilenme
Sınıfı Hazırlama
Fiziksel
düzenleme
?????? Sıra ve masaları güvenli hareket edecek biçimde
düzenleme
?????? Sınıfın temiz ve düzenli olması
Öğretim araçgereçlerinin
düzenlenmesi
Öğretmenin
uygun öğretim
ortamını
hazırlaması
?????? Araç ve gereçlerin öğrencilerin kullanabileceği şekilde
olması
?????? Öğretimsel çalışmaların son çalışmaları yansıtması
Sınıf Yönetimi
Öğretimi
yönlendirme
?????? Öğrencileri motive ederek öğrenmeye istekli kılma
?????? Öğrencilerle bireysel veya grup olarak ilgilenme
?????? Öğrencilerin sorularının ve cevaplarının
değerlendirilmesi
Disiplin
Öğretmenin
öğretimin
yapıldığı ortamı
yönetmesi
?????? Öğrenciye değer verme
?????? Kuralların öğrenmeyi olumsuz etkilemeyecek
esneklikte olması
?????? Kaba güç kullanmamaya teşvik etme
Öğretimin Denetiminde Yeni Bakış Açısı: “Sürekli Geliştirme” Temeline Dayalı Öğretimin Denetimi
279
Mesleki Gelişim
Diğer
meslektaşlarıyla
ilişki
?????? Diğer meslektaşlarının görüşlerine değer verme
?????? Meslektaşlarıyla görüş alış-verişinde bulunması
?????? İlişkilerinde samimi ve destekleyici olması
Mesleki olarak
kendini
geliştirebilme
?????? Alanındaki son gelişmelerden haberdar olması
?????? Sürekli hizmet içi eğitim etkinliklerine katılması
?????? Kendini sürekli yenileyebilmesi