edebiyatokyanus - Odenwald Okulu

Giri
ş
Bu bildiride Dr. Halil Fikret Kanad'
ın (1892-1974) 1927'de Almanya'da ziyaret ettiği Odenwald Okulu ile ilgili izlenimleri ve görüşleri değerlendirilecektir. Bir pedagog olarak Halil Fikret'in eğitim anlayışını, dönemin gazetelerinde, pek çok eğitim dergisinde, kitaplarında, öğrenci anılarında parça parça bulmak mümkündür. Kanımca, bir pedagogun eğitime ilişkin görüşlerini, kurduğu ya da incelediği gerçek bir okul karşısında aldığı tavırda yakalamak daha kolay, anlaşılabilir ve öğreticidir. Bu çalışmada temel kaynaklar olarak Dr. Kanad'ın, 1930'da Milli Talim ve Terbiye Heyeti (Günümüzde Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı) tarafından çıkarılan Terbiye adlı dergide Odenwald Okulu üzerine yazdığı gezi yazısı ve 1963 tarihli Pedagoji Tarihi adlı kitabının ikinci cildinde yine aynı konu hakkında yazdığı kısım kullanılmaktadır. Bu ikinci metin, birinci metinin geliştirmiş şekli olup, yeni anekdotlar ve görüşler içermektedir.
A. 19. Yüzy
ılın Sonu ve 20. Yüzyılın Başında Pedagojide Almanya’nın Öncü Rolü ve İlerlemeci (Progressif) Okullar
1806’da Jena Sava
^*
e
¹şı’nda Almanların Fransızlara karşı yenilmesi, 1870 Fransız-Alman Savaşı’nı ise Almanların kazanması, diğer batı ülkelerin Almanya’da eğitim alanında yaşanan değişimi incelemeye yöneltmiştir. Bir ülkenin eğitimdeki gücünü onun siyasi, askeri ve ekonomik gücünden ayırmak mümkün görülmemektedir. 1806’dan sonra Almanya’da eğitim meselesi, bir vatan meselesi, vatan meselesi de Alman milli devlet idealini gerçekleştirme işi haline gelmiştir. Alman düşünür Johann G. Fichte’nin (1762-1814) bir ulusun ancak eğitim ile kurtulabileceği düşüncesinin bu yapının kurulmasındaki etkisi yadsınamaz. Alman düşünür Fichte’ye göre, kötülük mikropları mevcut neslin iliklerine kadar işlemiştir. Bu yüzden yetişkinler çocuklara iyi örnek olamazlar. Bunun için gençleri, bu hastalıklı çevreden uzaklaştırmak, onları öğretmenleri ile baş başa yalnız bırakmak gerekir(Kanad, 1930:375). Bu yıllarda pek çok ünlü Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Sosyal Bilgiler A.B.D. Öğretim Üyesi 2 ğitimci Alman eğitim sistemini ve okulları incelemek için Almanya’ya gitmiştir1. 1892'de de Amerikalı eğitimci Lucy Maynard Salmon Alman dili ve tarihi üzerine eğitim görmek üzere Almanya'ya gitmiştir(Nelson, 1996). Amerika'daki yediler komitesine Almanya'da ilköğretim ve lisede tarih eğitimi hakkında bir rapor yazmıştır. Bu yıllarda genç Fransızlar Almanya'yı gezmişler ve Almanya'daki üniversitelerin Fransız yüksek öğretiminden iyi olduğu dikkatlerini çekmişti. 1885’de Emile Durkheim de Almanya’da bulunmuştur. Ancak neler yaptığı başka bir çalışmanın konusudur. Fichte’nin görüşlerini değerlendiren Osmanlı dönemi eğitimcilerinden bir de Sâtı Bey’dır. Kuran'ın da ( 1994:186) belirttiği gibi Sâtı Bey, Alman modelinden ziyade Fransız modeline yaklaşan bir vatanseverliği Osmanlı İmparatorluğu için uygun buluyordu. Osmanlıların, vatan kavramını ırk ve dil temellerine değil, tarih ve devlet üzerine kurmalarının mecbur olduğunu düşünüyordu.
1890’l

19. yüzy

20. yüzy
²ı yıllarda pek çok düşünür örn. John Dewey gibi kendi düşüncelerini ifade ederken özellikle Alman eğitimci J.F. Herbart’ın (1776-1841) düşünceleri ile bir hesaplaşma çabası içinde olmuşlardır. İngiliz eğitim profesörü H. L. Withers'de (1904:178-179) yazdığı The Teaching of History and Other Papers adlı kitabında Almanların eğitimde şiir, halk türküleri ve şarkılarını nasıl etkili kullandığına dikkat çektikten sonra, Herbart'ın eğitime katkısının değeri vurgulanmaktadır. Herbart’ın ünü Atlas Okyanusunu aşmış, Amerika’da 1890’lı yıllarda Ulusal Herbart Derneği (daha sonra Ulusal Eğitim Araştırmaları Derneği) kurulmuştur. ıl ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı sefirleri, devlet adamları ve aydınları, Avrupa uygarlığının ilerlemesinin nedenlerini anlamaya yönelik kaleme aldıkları raporlarda en az fabrikalar ve müzeler kadar gezdikleri okullara da geniş yer ayırmışlardır. Osmanlı Devleti, Tanzimat Döneminde olduğu gibi Sultan II. Abdülhamit döneminde de askeri ve mesleki eğitim için Almanya’daki okullara artan oranda öğrenci göndermeyi sürdürmüştür. ılın başında Avrupa ülkelerindeki eğitim sistemini karşılaştırmalı olarak inceleyen ve en çok okul gezen iki eğitimci olarak Sâtı Bey (1880-1968) ve İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nu (1886-1978) anmadan geçemeyeceğiz. Sâtı Bey, 1909’da “Okullar milletlerin geçmişini yansıtır, şimdiki durumunu temsil eder, geleceğini gösterir.” demektedir. Sâtı Bey, Osmanlı dönemindeki okulları hayatla iç içe olmadığı ve hayattan kopuk olduğu için eleştirmektedir(Başar, 2003:51-53). Bildiğiniz gibi II. Meşrutiyet döneminde Sâtı Bey, Darülmuallimin'e bağlı olarak 1909’da Tatbikat Mektebi (Uygulama 3 1953’de Talim ve Terbiye Kurulu kararı ile öğretmen yetiştirme programlarından Pedagoji ve Pedagoji Tarihi derslerinin kaldırılması Halil Fikret açısından Kıta Avrupa’sı pedagoji geleneğinden bir kopmaya ve niteliksiz öğretmen yetiştirmeye yol açacaktır. Nitekim öyle de olmuştur. Örneğin bugünün öğretmen ve öğretmen adayları Comenius’un eğitime hizmetlerini derinlemesine bilebilir mi? Aslında dersleri kaldıranlar Halil Fikret’in Gazi Terbiye Enstitüsü’nden öğrencileridir. Amerika’ya tahsile giden bu öğrenciler, Kıta Avrupa’sı pedagojisini spekülatif eğitim olarak değerlendirmiş, pedagojiyi parçalayarak eğitim psikolojisi, eğitim sosyolojisini gibi dersleri yaygınlaştırmaya çalışmışlardır. Amerikalı eğitimciler gibi deneylere-araştırmalara dayalı eğitim bilimi yaklaşımını ve de davranışçı psikolojiyi yaygınlaştırmaya çalışmışlardır. Gerçekte Kıta Avrupası’nda da pedagoglar görüşlerini çocuklarla uygulamalarından çıkarmışlardır. Ama Amerikalı eğitimcilerin kendi toplumlarına uygun bir şekilde Alman, Fransız ve İngiliz eğitimcilerle tartışarak pedagojiyi yetişkin ve halk eğitimini de içine alacak şekilde eğitim bilimine dönüştürdükleri gerçeği yadsınamaz.
Okulu) kurmu

Bu y

19. yüzy

Odenwald Okulu da bugün hâlâ ö
ş(Kafadar,1997), 1915 yılında da "Yeni Mektep " adıyla özel bir okul açmıştır. Eğitim bilimi öğrenimi amacıyla Almanya’ya öğrenci gönderilmesi belki de Sâtı Bey etkisiyle ancak II. Meşrutiyet döneminde gerçekleşebilmiştir. Halil Fikret Bey, işte bu öğrencilerden biridir. Amerika, Fransa ve İngiltere 1890’lı yıllarda eğitim araştırmaları için Almanya’ya öğrenci gönderirken, Osmanlı bürokratlarının geç bile kaldığı söylenebilir. Özellikle Amerikalı eğitimciler daha sonra Almanya’nın eğitim bilimindeki birikimine yeni yaklaşımlar getirmişler, yurt ve ulus eksenli Alman pragmatizmini, bireyin ve problem çözme becerisinin temel alındığı Amerikan pragmatizmine dönüştürmüşlerdir2. ıllarda Avrupa’da ve Amerika'da Dr. Cecil Reddie, John Dewey, Maria Montessori ve Bertrand Russell, gibi pek çok batılı düşünür ve pedagog özel okullar açarak, kendi kuramlarını uygulamışlar, çocuklarla çalışarak görüşlerine yeni şekiller vermişlerdir. İskoç akademisyen Dr. Cecil Reddie 1889’da kurduğu Abbotsholme okulu bugün eğitim vermeye devam etmektedir. Amerikalı eğitimci John Dewey, eşi Alice Dewey ile birlikte 1894’de öğrenme kuramlarını test için Chicago Üniversitesi’ne bağlı bir laboratuar okulu kurdu. Dewey, çalışmalarını 1904’e kadar burada sürdürdü. İtalyan eğitimci Maria Montessori de 1907’de Roma’da Çocuklar Evi adlı okulunu açtı. İngiliz felsefeci Bertrand Russell, Dora Russell ile 1927'de İngiltere’de mevcut okulların hiç birini beğenmediği için eğitim üzerine görüşlerini uygulamak üzere Beacon Hill Okulu adlı bir okul kurdu. İsviçreli eğitimci Adolphe Ferriere, "iyi bir okul, edebiyat ve sanat vadisinde yaratılan bir şaheserden daha büyük bir değer taşır." derken, o dönemde batılı aydınların genel görüşünü yansıtmaktadır. 4 ılda ve 20. yüzyılın başında açılan bu ilerlemeci (progressif) okulların bazıları hâlâ varlığını sürdürmektedir. Geçtiğimiz haftada Montessori Okullarından bir temsilci, Ankara'da ve İstanbul'da seminerler vermiştir. Kasım 2005'te de A.S. Neill tarafından kurulan Summerhill Okulu'nun (1921) İngilizce öğretmeni ve öğretim programı danışmanı Jason Preater ülkemize gelmiştir. ğrenim vermekte, web sitelerinde kurucuları Paul ve Edith Geheep'in mirasına sahip çıkmakta ve kısmen onların eğitim anlayışlarını devam ettirmektedirler.