edebiyatokyanus - TANPINAR’IN ŞİİR ANLAYIŞI VE ŞİİRİNİN KAYNAKLARI

TANPINAR’IN

ÜZER

Ö
ŞİİR ANLAYIŞI VE ŞİİRİNİN KAYNAKLARIİNDE BİR İNCELEMEğr.Gör.Elif Emine ÖZER∗
ÖZET

Ahmet Hamdi Tanp

hazlar ve uyan

zengin temelleri oldu

ifadecisi olmu

psikanalistlerle bulu

dengede bulu

Tanp

Hat
ınar, gerek şiirleri gerekse edebi ve fikri yazılarıyla okuyucusuna her defasında yeniışlar sunan değerli bir üstattır. Şiirlerinin biçimsel ve içeriksel oluşumunun geçmişe yönelikğu gibi, kendisi de bu birikimleri hatıra ve izlenimleriyle yoğurarak üstün bir yorumunştur. Şiirde düşünceden ziyade duyuşa ve musikiye yaklaşması, dilde mükemmeliyet araması,şma, rüyaya yöneliş, zamanda sonsuzluk kavramlarına ulaşma ve sonuçta zıtlıkları birşturmasıyla bütün kuşakların her defasında yeni bir zenginlik keşfettiği tükenmez bir madendir.ınar, Şiir hakkındaki görüşlerini Edebiyat Üzerine Makaleler isimli kitapta toplamış, bunun dışında Kerkükıraları isimli eserinde ve Antalyalı bir lise öğrencisine yazdığı mektupta dile getirmiştir. Bunun dışında
ş
iirleri onun poetikasının en doğal kaynaklarıdır.
Anahtar sözcükler:
poetika, yaşantı, izlenim, musiki, mükemmeliyet, rüya , zaman, sonsuzluk
ABSTRACT

Ahmet Hamdi Tanp

reader with new depth and provisions. He becomes a weighty representative of the notion of interpretation by

cementing the content and form of his poetry in the richness of the past and by combining his own experience

with his impressions and memories. Tanp

perfectionist in language, and dealing with dreams made him use psychoanalysis in his work. The desire to reach

the notion of eternity in time made him use contradictions in great balance. All of these characteristics made his

works valuable treasures. He compiled his opinions on poetry in his book Edebiyat Üzerine Makaleler. He also

mentions his opinions on poetry in Kerkük Memories and in a letter to a high school student from Antalya.

Obviously, the best resources for his poetic views are his poems.
ınar, with his poetic and literary works, is a profound master who provides hisınar was closer to music and sentiment than to thought. He was a
Key words:
poetics, life, impression, music, perfection, dream, time, eternity.
G
İRİŞ
Bat

Bir

dal

yazma k

ayn
ı Edebiyatında Poetikalarşairin şiirlerini yazarken biçim ve öz bakımından uyduğu ilke ve kuralları inceleyen eserlere ve bilgiına poetika denmektedir. Genel edebiyat biliminin bir alt dalı olan ve şiir kuramı, güzel ve doğru söyleme veılavuzluğu, eleştirme gibi bölümleri olan poetika, adını Aristo’nun İ.Ö. 344’te yazdığı tahmin edilenı adlı eserinden almıştır.1
Aristo’nun temel sorusu güzellik kavram

göre

Do

dü

en ünlü poetika yazar

bölümden olu

ta

dikkat çekicidir.

Sanat

poetikay
ının kendisi değil, hangi eserin neden güzel olduğudur. Onaşiirin kökeni taklit ve hazdır. Bu iki karakterolojik özellik de insanın varlık yapısında doğuştan bulunur.ğrunun ve gerçeğin süslü bir genellemesi olan şiir, tarihle felsefe arasında felsefeye yakın bir söz sanatıdır. Buşünceleriyle Aristo, kendinden sonraki bütün şairleri ve şiir üzerine düşünenleri etkilemiştir.2 Aristo’dan sonraı Horatius’tur. Ars Poetica (Şiir Sanatı ya da Epistula ad Pisones: Piso’lara Mektuplar) üçşur: Genel olarak şiir, şiirin biçimi ve özü, şair. Horatius’un aynı zamanda edebî bir değer deşıyan bu manzum eseri, şairin yeteneğinde doğuştanlıkla eğitimin yerini dengeleyen görüşleri bakımından3 Çağdaş Avrupa edebiyatında aynı zamanda Klasisizmin de bildirgesi olan L’art Poétique (Şiirı) adıyla tanınan ve 1674’te yayınlanan Boileau’nun eseri, kendisinden önce ve sonra yazılmış pek çokı gölgede bırakarak bugüne gelebilmiş üçüncü önemli poetikadır.4
∗
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Bölümü
1
Aristoteles, Poetika, (Çev: İsmail Tunalı), Remzi Kitabevi, İst. 1987
2
L. Sami Akalın, Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Varlık Yay., İst. 1980, s. 224-226
3
Müzehher Erim, Lâtin Edebiyatı, Remzi Kitabevi, İst. 1987, s. 148
4
Boileau, Şiir Sanatı, (Çev: Mustafa Durak), Repta Yayınları, Bursa 1993; Ayrıca çeşitli akımların ilkelerini belirleyen Hugo’nun
“Cromwel Önsözü”
, Jean Moreas’nın “Sembolizmin Manifestosu” gibi önsöz ve bildirgeler de poetika olarak görülebilir. Öte
Türk Edebiyat

Türk edebiyat

tezkirelerde poetik görü

Tezkiresi hakk
ında Poetikalarında poetikalara Tanzimat’tan sonra rastlanır. Ancak, bütünüyle poetika sayılmasalar da,şlere yer verilmiştir. Tanzimat’tan sonra ilk poetik çalışmalar olarak Şinasi’nin Fatinındaki yazısı; Namık Kemal’in Tasvir-i Efkâr’ın 416 ve 417. sayfasında yayınlanan “Lisan-ı
Osmanî’nin Edebiyat

Takip, Meprizon Muahezenamesi,
ı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir” adlı makalesi ile Celal Mukaddimesi, Tahrip veİrfan Paşa’ya Mektup gibi yazıları; Ziya Paşa’nın Hürriyet’te yayınlanan
“

Demdeme ve Ekrem’in Zemzeme’si, Servet-i Fünan’a de

içeren ürünlerdir. Servet-i Fünun döneminde Fikret’in Hasbihal’leri ile Ali Ekrem’in
Şiir ve İnşa” makalesi ile Harabat Mukaddimesi; Hamit’in Makber Mukaddimesi; Muallim Naci’ninğin yazılan bellibaşlı poetikalar ve poetik görüşler“Şiirimiz” ve Cenap
Ş

Âti Encümen-i Edebîsi Beyannamesi, ayn

Ha

Edebiyat döneminde Ömer Seyfettin’in

poetika say
ahabettin’in dekadanlık ve sembolizm üzerine yazıları, Servet-i Fünun poetikası için ana kaynaklardır. Fecr-iı zamanda Fecr-i Âti poetikasıdır. Bu grubun en ünlü şairi olanşim’in özel poetikası ise, Piyale Önsözü veya Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar adıyla bilinen metindir. Millî“Yeni Lisan” makalesi ile Gökalp’ın Ortaç ve Faruk Nafiz’in Sanat şiiriılabilir. Cumhuriyet döneminde yazılan önemli poetikalar ile poetik görüşleri, Prof. Dr. Orhan Okay,
Ş

poetik de
iir Sanatı Dersleri’nde incelemiştir. Bu eserde Orhan Veli Ahmet Haşim, Necip Fazıl ve Tanpınar üzerineğerlendirmeler bulunmaktadır.5
Tanp

Tanp

Ürperme: Hamid”

dönülecektir”
ınar’ın Poetikası Niçin İncelenmelidir?ınar, Yaşadığım Gibi’nin ilk baskısında bulunan ve ikinci baskıya alınmayan “Türk Şiirinde Büyükbaşlıklı yazısında, Hamit için “Hâmid’e her zaman bir zengin madene dönülür gibider. Gerçekte “her zaman bir zengin madene dönülür gibi dönülecek” olan, Tanpınar’dır.6
Nitekim Tanp

hem de psikanalitik ele
ınar’ın şiirlerini tek tek tahlil edip, hem şairi yakından tanıyan bir öğrencisi ve meslektaşı olarakştirinin Türkiye’deki önemli uygulayıcılarından biri olarak Tanpınar’ın şiir dünyasını
genel okuyucuya tan
ıtan Prof. Dr. Mehmet Kaplan, “Ben Tanpınar’a her dönüşümde yeni bir şeyler öğrendim.”
demektedir.

Türkçede edebî ve fikrî yaz

nadir yazarlardan biridir.”

vurgulamaktad
7 Aynı şekilde Tanpınar’ın Yahya Kemal monografisi hakkında “Birkaç Söz” de, “Tanpınar,ıları tekrar tekrar okunmaya değer, her okuyuşta insanın yeni bir şeyler bulabileceğisözleriyle de Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Tanpınar’ın bir zengin maden olduğunuır. İşte bu dönüş ve tekrar ihtiyacı ve her dönüşte yeni bir şeyler öğrenilmesi ve bulunması
umudu, Tanp

Bu çal

poetikas
ınar’ın şiir anlayışına bir kez daha eğilmenin pek de yararsız olmayacağı düşüncesini doğurmuştur.ışmada Tanpınar’ın şiirlerinden, şiir üzerine yazdıklarından ve onun üzerine yazılanlardan hareketleı değerlendirilmeye çalışılacaktır.
Tanp
ınar Poetikasının İlk Elden Kaynakları
Ahmet Hamdi Tanp

Hakk

ba

Hat

Yay
ınar, şiir hakkındaki görüşlerini Edebiyat Üzerine Makaleler isimli kitapta, Şiirında I., Şiir Hakkında II., Şiir ve Rüya I., Şiir ve Rüya II., Şiir ve Dünya Ölçüsü, Şiirin Peşinde gibişlıklar altında ortaya koyar.8 Fakat asıl kendi şiir estetiğinin nasıl geliştiği konusundaki bilgileri, Kerkükıraları ile Antalyalı bir lise öğrencisine yazmış olduğu mektupta görürüz.9 Ayrıca, Dergâh ve Yapı Krediınları tarafından basılan şiirleri de bu konuda vazgeçilmez kaynakların başında gelir.
yandan Mayakovski gibi

Yurdanur Salman), Ya
şairler de kendi poetikalarını kaleme almışlardır: Vladimir Mayakovski, Şiir Nasıl Yazılır?, (çev.şantı Sanat Yapıtları, İst. 1990
5

Birsel’in
Orhan Okay, Şiir Sanatı Dersleri-Cumhuriyet Devri Poetikası-, Atatürk Üniv. Fen-Ed. Fak. Yayınları, 1987; Ayrıca SalâhŞiirin İlkeleri, Yenilik Yayınları, İst. 1952 ve 1954; İlhan Berk’in Poetika, Yapı Kredi Yayınları, İst. 1997; İsmet Özel’in
Ş

poetikalar
iir Okuma Kılavuzu, Şûle Yayınları, İst. 1997, 5. Baskı (ilk baskı 1980) gibi eserleri de çağdaş Türk edebiyatının önemliı olarak kaydetmelidir.
6
A. H. Tanpınar, Yaşadığım Gibi, (Haz.: Birol Emil), Türk Kültür Enstitüsü Yayınları, İst. 1970, s.295
7
Mehmet Kaplan, Tanpınar’ın Şiir Dünyası, Dergâh Yayınları, İst. 1982, s.7
8
A. H. Tanpınar, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yay., İst 1977, s. 7
9

Gerçekte bu mektubun muhatab

1982, s. 255 2. bask

Zeynep Kerman, Dergâh Yay

s.348)’de süren ve Enis Batur’un Tanp

s.165’te de tekrarlanan bu yanl

yapt

Etmemek Laz
A. H. Tanpınar, “Antalyalı Genç Kıza Mektup” Seçmeler, (Hazırlayan: Enis Batur), Yapı Kredi Yayınları, İst. 1992, s.20-24;ı liseli bir erkek öğrencidir. Mehmet Kaplan’ın Tanpınar’ın Şiir Dünyası (Dergâh Yayınları, İst.ı) adlı kitabında ilk kez bu mektuba yukarıdaki başlığı vermesiyle başlayan ve Tanpınar’ın Mektupları, (Haz.:ınları, İst. 1992, s. 91, 2. Baskı) ile Yaşadı