edebiyatokyanus - SİNEMA VE EDEBİYAT TÜRLERİ

S
İNEMA VE EDEBİYAT TÜRLERİ
ARASINDA GÖRÜLEN ETK
İLEŞİMLER
Yrd. Doç. Dr. Tuncay YÜCE

Mersin Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi

Sinema-TV Bölümü

E-Posta: tyuce@mersin.edu.tr

ÖZET

Sanat, biçim-içerik ili

içeriksel ö

edebiyat ve sineman

dillerinin baz

dal

Di

tiyatrodan, resimden, foto

yaz

ele al

vermek yerine yöntem olarak kavramlar
şkisinin birlikteliğiyle var olmaktadır. Biçimsel öğelerleğelerin yoğrulması sanat yapıtının oluşmasını sağlar. İki farklı sanat dalı,ın birlikteliği benzer bazı içeriksel ve biçimsel özellikler taşır. Anlatımı ortak özellikleri aracılığıyla etkileşim içerisindedir. Her iki sanatında da türler bulunmakta ve farklı yaklaşımlarla da olsa bir öykü anlatmaktadırlar.ğer sanat dallarının bir bireşimi olan sinemanın, Yedinci Sanat özelliği edebiyattan,ğraftan, mimariden ödünç aldığı öğelerle gerçekleşir. Buıda iki sanat dalının etkileşimi, kendilerine özgü anlatım dilleri ve türleri bağlamındaınmış, konunun kapsamlı olmasından dolayı her iki sanat dalından örneklerın incelenmesi seçilmiştir.
Anahtar Kelimeler
: Türler, edebiyat, sinema, roman, deneme, belgesel.
INTERACTIONS BETWEEN CINEMA AND LITERATURE GENRES

ABSTRACT

Art is the relationship between form and content. An artistic creation has its

being mixing form and content together. Partnership of two different art branch, literature

and cinema, have the some similar form and content features. They are in interaction

by means of some similar expression styles. There are genres in both art, and they

tell a story, even though different approaches. Synthesis of the other arts, cinema has its

Seventh Art feature from borrowing some components of theater, literature, painting,

photography, and architecture. In this article we considered interaction of two art, their

characteristic expression styles and genres, and chose a method examining such theories

instead of giving examples because of the broadness of the subject.

Keywords:
Genres, literature, cinema, novel, essay, documentary.
Tuncay YÜCE

68

1. G
İRİŞ
Bu çal

Her iki sanat dal

etkile

bir kar

Sinema sanat

Sinema resim, edebiyat, müzik, tiyatro gibi sanat dallar

Di

olmu

kendini a

içerisinde olan sanat dal

Monaco

güçlü ba

çok ayr

Luis ve Auguste Lumiere karde

seyirciler için tamamen bir

perdede titreyen resimler hareket ediyor ve “Trenin Gara Giri

duman

salondan kaç

ad

hayat

biri de George Melies’dir. Sinemay

olmu

yeni araçla yeni anlat

farkl
ışmada sinema ve edebiyat türleri arasındaki etkileşim incelenmektedir.ındaki türler tanımlanmakta, anlatım dilleri ele alınarak aralarındakişim incelenmektedir. Tanımlardan ve konu ile ilgili kaynak taramasının ardındanşılaştırmaya gidilerek bir örnek olarak belgesel ve deneme türlerine değinilmektedir.ı, diğer sanat dalları ile karşılaştırıldığında çok yeni bir sanat dalıdır.ının bir bileşkesi gibidir.ğer sanat dallarına bakıldığında bu yeni sanat dalının gelişimi öylesine hızlı bir biçimdeştur ki, teknik olarak gerçekleştirilen ilk gösteriminden bu yana neredeyseşar duruma gelmiştir. Ne var ki Yedinci Sanat sinema ile en büyük etkileşimı edebiyat olmuştur. Sinema ile roman arasındaki etkileşimdenşu biçimde söz etmektedir: “Sinemanın anlatı potansiyeli öylesinedir ki, enğını resim, hatta tiyatroyla değil romanla kurmuştur. Hem filmler hem de romanlarıntılı uzun öyküler anlatırlar...” (Monaco, 2000: 47).şlerin 1895’te gerçekleştirdikleri ilk halk gösterimişok etkisi yaratıyordu. Karanlık bir salonda önlerindekişi” adlı filmde, üzerlerineını tüttüren bir tren geliyordu. Bu olay karşısında seyircilerden bazıları panikleyerekıyorlardı. Burada gerçek hayata dair en gerçekçi yaratıcılığın ilkımları da atılmış oluyordu. Lumiere kardeşlerin gerçekleştirildiği bu gösterim sinemanının doğrudan aktarımını sağlıyordu. Yine bu gösterimden etkilenen seyircilerdenı yaratıcı bir biçimde ilk kullanan Meliesştur. Lumiere kardeşler sinemanın anlık görüntülerini kaydederken Melies ise buım yolları aramaktaydı. Sinemaya bu iki yaklaşım tarzı, zamanlaı türlerin oluşmasını sağladı.
2. S
İNEMA VE EDEBİYATTA TÜRLER
Sinemada türleri (genre) kurmaca (fiction) ve kurmaca-olmayan (non-fiction)

biçiminde genel olarak ikiye ay

film türleri drama, bilim-kurgu, müzikaller, komedi, korku, sava

canland

genel olarak belgesel filmler biçiminde ele alabiliriz. Her

bütün olarak incelemek gerekmektedir.

Ba

teknik konular üzerinde durulmaktayd

geli

filmi çevreleyen tarih, politika, ekonomi, ideoloji ile olan ili

yakla

arac

ile olan ili
ırabiliriz. Kurmaca sinemada başlıca karşımıza çıkanş, tarihsel dönem, western,ırma, kara-film (film-noir) gibidir. Kurmaca-olmayan sinemada da türlerişeyden önce film türlerini birşlangıçta, filmlerdeki oyunculuk, yönetim, kamera kullanımı ve kurgu gibiı. Daha sonraları film türleri ile ilgili kuramlarştirildikçe, filmlerin yaşam ile olan ilgisi de incelenmeye başlandı. Bu yaklaşım,şkisini de irdeleyen birşımdı (Bywater ve Sobchack, 1989:91). Kaminsky’ye göre de film türlerinin incelenmesiılığıyla filmlerin “...din. Mitoloji, sosyal bilimler, psikoloji ve antropolojişkisinin analizi” (Kaminsky, 1985:3) söz konusu olmuştur. Böylece filmin
ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi Cilt 1, Say
ı 2, 2005
69

olu

çal

Film türleri disiplinler aras

bir metin (text) gibi görülebilmekte ve de

Claude Levi-Strauss’un yap

olan Jim Kitses’e göre; “...tür filmleri mitolojiye benzer. Kültür ve bireyin onunla olan

ili

ve her bir izleyici bu çat

korku filmlerinde do

gibi. Bu konuya yaln

ayn

Sobchack, 1982: 91).

William K. Ferrell’e göre edebiyat

“...

31) Yine Ferrell edebiyat

korku, güldürü, ve drama olarak belirlemektedir. (Ferrell, 2000: 31) Bu tür belirlemeleri

sinema için de geçerlidir. Keith Cohen gösterge bilimsel aç

gibi iki ayr

her iki sanat dal

ç

ve sözsel ö

dal

(Cohen, 2000: 696).

Deneme, gezi,

için kaynak olu

Örne

herhangi türden bir filmin aras

biçimi olarak bir sanat dal
şumu kadar onun oluşum süreci de önem kazanarak bir bütünlük oluşturulmayaışılmıştır.ı çalışmalara da olanak tanımaktadır. Bu yolla filmlerğişik ‘okuma’ biçimleri ortaya çıkmaktadır.ısalcı yöntemini popüler film türlerine ilk uygulayanlardanşkisi hakkındaki önemli ve bazen çatışan davranışları ritüel bir tarzda tekrarlanmaktaışan değerlerden bir anlam çıkarmaya çalışır gibidir. Örneğinğaüstü olaylara inanma ve inanmama duygusunun oynadığı rolız genel anlamda insani değerlerin birçok türde bulunmasını değil,ı zamanda tarihsel ve kültürel özel alanlar eklenebilmektedir” (Bywater veın dört temel türü (genre) bulunmaktadır:şiir, kurmaca (fiction), kurmaca-olmayan (non-fiction), ve drama.” (Ferrell, 2000:ın alt-türlerini romans, macera, bilim-kurgu, gizem (mystery),ıdan farklı sinema ve edebiyatı sistemin aralarında nasıl bir ilişki bulunabileceği biçimindeki bir çalışmaya,ında da benzer kodların birden fazla sistemde yeniden ortayaıkabileceği yolundaki sonuçla varılabileceğini söylemektedir. Başka bir deyişle, görselğeler geniş bir anlam sisteminin bağdaşık parçalarını oluşturarak iki sanatının benzerliklerinin odaklaşması olarak görülmesi biçiminde özetlemektedirşiir, roman, öykü, eleştiri, röportaj gibi edebiyatın her türü sinemaşturmaktadır. Edebiyat türlerinin sinema türleri benzerlikler bulunmaktadır.ğin metin düzeyinde bir deneme ile bir belgeselin, bir roman ile kurmacaında benzerlikler bulunmaktadır. Yalnızca anlatımı yazınsallığı ön planda tutarken bir diğeri de görselliği kullanmaktadır.
3. S
İNEMA VE EDEBİYATIN ANLATIM DİLİ
Bazin’e göre “...her sanat, sanatç

bu araçla söyledi

bir devam
ının söyleyebilecek bir şeyi olduğunu ve bunuği ölçüde, kendine göre bir dildir. (...) Sinema bu yüzden öbür sanatlarını olmaktan başka bir şey değildir. Ancak, sinemanın anlatım olanakları
geleneksel sanatlar

ve konu

olur.” (Bazin, 1995:19)

Film dilini böyle betimleyen Bazin, bu dilin kullan

de de

önce estetik biçimlerde ortaya ç

teknik filme kar

dokuzunun roman ya da tiyatro oyunu yazmakta kullan
ınkinden öylesine zengin ve değişiktir ki, sinemayı ayrıca ele almakşma diliyle gerçekten boy ölçüşebilen tek anlatım tekniği saymak daha yerindeımındaki birtakım özelliklereğinmektedir: “...sinema nicelik yönünden şimdiye kadar çoğunlukla her şeydenıkıyor. Bu bir boş film kilometresi sorunudur: Bir metrelikşılık yüz metrelik öykülü film çevrilmektedir. Bu tıpkı dilin ondaılması gibidir” (Bazin, 1995:20).
Tuncay YÜCE

70

Bazin burada dolayl

ço

daha fazlas

Sinemada senaryo a

olaylara, ya da yere göre bir “çevirim senaryosu” haz

Daha sonra haz

Bu do

uzun planlar ya da k

“Aksiyonun tek tek her durumunun, an

heyecansal izlenimi güçlendirmekle kalmaz, olaylar

Al

senaryonun ak

yönünü, zaman ve ritim birli

1999:88).

Her sanat dal

bulunmaktad

renklerin ve notalar

Sinema bir araçt

karakterler, onlar

Senaryo yaz

Denilmektedir ki; iyi bir senaryodan kötü bir film ç

senaryodan iyi bir film ç

bir biçimde ele al

senaryo a

tekniklerinin i

Sanat

sanat yap

gösterir. Sanatsal de

olmaktad

edebiyat tart

Edebiyat eserlerinin ço
ı olarak film türleri arasındaki ilişkiye değinmektedir. Üretilen filmlerinğunluğunun kurmaca filmler olduğunu, ne var ki sinema dilinin bundan çokı olduğunu belirtmektedir.şamasında yapılan tüm tasarımlar öykü içerisindeki kişilere,ırlamak biçiminde olmaktadır.ırlan çevirim senaryosu doğrultusunda yazı dili görüntü diline aktarılmaktadır.ğrultuda çekilen görüntüler kurgu aşamasında yönetmenin isteğine göreısa kesme olarak adlandırabileceğimiz tekniklerle bir araya getirilirler.ının planlara ayrılarak belirtilmesiyle yalnızcaın özgün yorumunu da yaparız.ıcının her yeni konumu seyirciyi olaylara belirli tek bir yerden baktırır. Bu aradaışı içinde, kişilerin mekân içinde aralarındaki genel ilişkilerini, hareketlerininğini, vb... korumak da gerekmektedir” (Eisenstein,ında olduğu gibi sinema sanatının da kendine özgü bir anlatım diliır. Jean Mitry bunu “Edebiyat, resim ve müzik sanatını oluşturan şey sözcüklerin,ın kullanım biçimidir. Sinema için de aynı şey geçerlidir.ır. Hem de öyle bir araç ki!” (Mitry, 1989:10) Edebiyat ile sinemada daın gerçekleştirdiği olaylar ve bu olayların geçtiği yer bulunmaktadır.ımı bir filmin iyi ya da kötü olmasında belirleyici unsurların başında gelmektedir.ıkabilir ancak kötü birıkmaz. Burada görülmektedir ki tasarım aşamasında filmin iyiınması gerekir. Sinemanın edebiyattan ödünç aldığı anlatım teknikleri,şamasında ortaya çıkmaktadır. Sonrası ise sinemanın kendine özgü anlatımşidir.ın dili değer yargılarına değil, beğenilerimize göre belirir. Buna göre birıtını değerlendirmemiz değer yargılarından çok bireysel beğeniye göre değişkenlikğerlendirme estetik ve estetik-dışı ölçütlerin çatışması biçimindeır. Bu olguyu Berna Moran’ın sözleriyle şu biçimde açabiliriz: “Bugünışmalarında estetik ve estetik-dışı ölçütler çatışması biçiminde süregelmektedir.ğunda bu iki çeşit değer de yer alır (...) Hayatla sarmaş
dola

kapamak k

yap

hakk

Sanatsal varolu

de biçimin ta

simetri, vb.) içeriksel ö

ö

ba

geriye dönü

de katarak belki de roman

bir üst boyuta aktar

Sevgilim” (1959) ve “Marienbad’da Geçen Yaz” (1961) adl
ş edebiyat eserlerinin sadece yapısını dikkate almak ve hayat de